Consultation outcome

2003 UNESCO Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage - łŇąđĂ °ů°ů-łŚłółÜ˛Ô˛ÔłŮ˛š˛ő: GĂ idhlig

Updated 12 April 2025

łŇąđĂ °ů°ů-łŚłółÜ˛Ô˛ÔłŮ˛š˛ő

Tha sinn airson gum bi daingneachadh Cunnradh 2003 a’ tòiseachadh còmhradh air feadh na RA mu ar dualchas cultarach – beul-aithris, cluich, cleachdaidhean agus obair-ciùird aig a bheil àite cudromach ann an dearbh-aithne, pròis, agus co-leanailteachd choimhearsnachdan air feadh na RA – agus mar a tha sinn a’ dìon an dualchais chultarail do-bheantainn seo, ris an can sinn ‘dualchas beò’ còmhla.

Bha a’ cho-chomhairle seo na phàirt de thoiseach a’ chòmhraidh mu dhualchas beò san RA agus tha sinn air obrachadh gu dlùth leis na Riaghaltasan Tiomnaichte gus an fhreagairt seo aontachadh.

Is e raon farsaing a th’ ann an dualchas beò a tha a’ gabhail a-steach grunn raointean poileasaidh eadar-dhealaichte agus mar sin gu tric cha bhi freagairt ann a fhreagras air na h-uile rud, ach bidh sinn a’ dèiligeadh ris na clàran-innse agus air buileachadh a’ Chunnraidh nas fharsainge leis na prionnsapalan gu bheil dualchas beò stèidhichte sa choimhearsnachd, in-ghabhalach, suimeil agus fosgailte.

B’ e ar dòigh-obrach san fharsaingeachd a bhith a’ cuimseachadh air cùisean practaigeach mu bhith a’ stèidheachadh nan clàran-innse agus tha sinn air phrìomh phuingean aontachadh mun adhbhar:

  • Cumaidh na clĂ ran-innse taic ri bhith a’ comharrachadh agus ag aithneachadh dualchas beò san RA tro phròiseas ‘clĂ radh stuic’, agus cuidichidh iad le bhith a’ cur ri mothachadh agus a’ cumail taic do chòmhraidhean mu dhĂŹon san Ă m ri teachd.

  • Chan eil na slatan-tomhais airson nithean a chur ris a’ chlĂ r a’ gabhail a-steach breithneachadh air luachan, measadh no a bhith a’ seòrsachadh chudromachd, no slat-tomhais sam bith eile coltach ri seo.

  • Tha e coltach gum bi na buannachdan bho bhith anns na clĂ ran-innse eadar-dhealaichte airson gach nĂŹ agus coimhearsnachd, ach dh’fhaodadh iad a bhith a’ gabhail a-steach barrachd mothachaidh, aithneachaidh, a bharrachd air cothroman airson barrachd com-pĂ irteachadh agus co-obrachaidh.

  • Thèid na clĂ ran-innse Ăšrachadh agus bidh gairmean fosgailte cunbhalach do choimhearsnachdan gus an cuid dualchais beò a chur air adhart. Chan e inneal mapaidh, no clĂ r de dhualchas beò san RA a th’ annta agus chan eilear an dĂšil gum bi iad nan encyclopaediathan no nan tasglannan.

  • Ma tha nĂŹ air a ghabhail a-steach do na clĂ ran-innse, chan eil seo a’ ciallachadh leis fhèin gu bheil uallach no dleastanas air buidheann, comann no riaghaltas sam bith taic dhĂŹreach a thoirt dhan nĂŹ sin.

  • Tha na clĂ ran-innse nam pròiseasan dachaigheil a tha eadar-dhealaichte ris na liostaichean a tha air an cumail aig UNESCO.

Cumaidh sinn oirnn a’ cleachdadh teacsa a’ Chunnraidh airson a’ mhìneachaidh aontaichte air dualchas cultarail neo-stuthach no dualchas beò, ach tha sinn cuideachd ag aithneachadh gun gabh ciall a’ mhìneachaidh a thuigsinn ann an diofar dhòighean (’s dòcha a dh’aona ghnothach). Ach cha chleachd sinn briathran leithid ‘traidiseanta’, ‘co-aimsireil’, ‘fìor’ no ‘dualchas’ nuair a tha sinn a’ mìneachadh dè tha na eisimpleir de dhualchas beò is dè nach eil no dè bu chòir a bhith anns na clàran-innse.

Leanaidh sinn an seasamh ris an do ghabh an Cunnradh agus cha ghabh sinn ri tagraidhean airson creideamhan eagraichte agus airson siostaman creideas gu h-iomlan, ach cuiridh sinn fàilte air tagraidhean mu chleachdaidhean cultarail co-cheangailte ri creideamh. Cuiridh sinn fàilte air tagraidhean aig a bheil cànan mar mheadhan, agus bheir sinn taic do ghrunn chànanan ionadail, dÚthchasach le eadar-theangachadh (a bharrachd air a bhith ag obair gu dà-chànanach sa Chuimris a rèir riatanasan reachdail), ach cha chuir sinn a-steach na cànanan fhèin sa chlàr-innse.

Slatan-tomhais

Bha taic làidir ann am freagairtean na suirbhidh airson nan slatan-tomhais a chaidh a mholadh le còrr is trÏ chairteal den luchd-fhreagairt ag aontachadh riutha. Mar thoradh air beachdan agus molaidhean, tha sinn air na slatan-tomhais a chaidh a mholadh a chumail, air dhà dhiubh a chur còmhla airson adhbharan practaigeach agus air trÏ a bharrachd a chur ann gus am bi cÚisean nas soilleire.

  • Feumaidh e a bhith na chleachdadh aig an Ă m seo. Airson a bhith air a mheas airson a dhol do na clĂ ran-innse, feumaidh coimhearsnachd bheò a bhith aig an nĂŹ aig a bheil eòlas air mar a nithear an nĂŹ, agus as urrainn an rud a thar-chur do na ginealaichean ri teachd. Bu chòir do thagraidhean fiosrachadh a thoirt seachad mu bheothalachd an nĂŹ aig an Ă m seo agus san Ă m ri teachd, agus a bhith a’ cur an cèill a bheil a’ choimhearsnachd a tha a’ cur a-steach an nĂŹ den bheachd gu bheil e ann an cunnart, m.e. a bheil e ann an cunnart a dhol bĂ s gun atharrachadh mòr air an ĂŹre tar-chur lĂ ithreach.

  • Faodaidh e bhith bho Ă ite sam bith aig Ă m sam bith, ach feumaidh fiosrachadh a bhith ann mu eachdraidh agus tar-chur taobh a-staigh na coimhearsnachd buntainnich. Chan fheum an rud a bhith de dh’aois sònraichte no a bhith air a thoirt seachad Ă ireamh sònraichte de thursan eadar ginealaichean agus faodaidh e a bhith bho Ă ite sam bith agus bho dhuine sam bith.

  • Feumaidh gur e an cleachdadh beò fhèin a bhios ann. Bu chòir tagradh do na clĂ ran-innse a bhith a’ gabhail a-steach fiosrachadh mu eileamaidean co-cheangailte ris an nĂŹ far a bheil sin iomchaidh, ach chan urrainn dha a bhith a’ gabhail a-steach innealan, ionnstramaidean, èideadh, stuthan is eile co-cheangailte ris a-mhĂ in no a bhith a’ gabhail a-steach toradh, bathair no stuth a chaidh a chruthachadh mar thoradh air an dualchas bheò a-mhĂ in.

  • Feumaidh e a bhith a rèir inbhean chòraichean daonna a chaidh aontachadh gu h-eadar-nĂ iseanta. Mar eisimpleir, feumaidh e a bhith a rèir còraichean dhaoine eile a bhith gun lethbhreith agus a bhith a’ faighinn lĂ imhseachadh co-ionann, a rèir prĂŹobhaideachd, saorsa smaoineachaidh agus cur an cèill, agus a rèir na còrach com-pĂ irteachadh ann am beatha shòisealta agus chultarach.

  • Feumaidh cead fiosraichte a bhith ann bhon choimhearsnachd ro lĂ imh. Feumaidh an tagradh fianais a thoirt seachad gu bheil a’ choimhearsnachd aig a bheil an cleachdadh air cead a thoirt seachad gun tèid an nĂŹ dualchas beò a chur a-steach do na clĂ ran-innse.

  • Feumaidh buannachd choimeirsealta sam bith bho nĂŹ an dualchais bheò a bhith airson prĂŹomh bhuannachd na coimhearsnachd.

Còd Beusachd

Chuala sinn cuideachd grunn bheachdan agus mholaidhean co-cheangailte ri slatan-tomhais eile, ach bha dÏth co-aonta no dÏth bunait oibseactach ann airson nÏ a mheasadh mu choinneamh nan slatan-tomhais, agus mar sin an àite sin tha sinn air còd beusachd a chur ri chèile.

Bu chòir coimhearsnachdan a tha a’ dèanamh tagraidhean beachdachadh air a’ chòd beusachd, agus dh’fhaodadh e cuideachadh còmhraidhean fhiosrachadh san àm ri teachd mu dhìon, ach cha bhi e na phàirt de na slatan-tomhais airson a bhith a’ cur rudan ris na clàran-innse.

  • Bu chòir spèis a thoirt do bheathaichean, nĂ dar, agus dhan Ă rainneachd.

  • Bu chòir dha urram a thoirt do na frèaman laghail nĂ iseanta lĂ ithreach agus a bhith ag adhartachadh deagh shlĂ inte, sunnd agus sĂ bhailteachd dhaibh fhèin agus do dhaoine eile.

  • Bu chòir dha cur ri sĂŹth, spèis, co-leanailteachd sòisealta agus in-ghabhail, agus leth-bhreith a sheachnadh taobh a-staigh an cleachdaidhean dualchais beò fhèin, ann an coimhearsnachdan nas fharsainge, agus nuair a bhios iad a’ co-obrachadh le cleachdaichean dualchais beò eile.

¸é´Çžą˛Ô˛Ôąđ˛š˛Ô-˛őąđò°ů˛ő˛š

Bha na prìomh chòmhraidhean sa chuspair seo a’ gabhail a-steach a bhith a’ faighinn cothromachadh eadar a bhith a’ cumail nan roinnean-seòrsa aig UNESCO airson co-obrachadh furasta, agus a bhith a’ dèanamh cinnteach gu bheil na roinnean-seòrsa agus am briathrachas cho feumail agus cho ruigsinneach ’s a ghabhas airson co-theacs na RA.

Cumaidh sinn na còig roinnean-seòrsa aig UNESCO agus cuiridh sinn dà a bharrachd ann: ‘Spòrs is Geamannan’ agus ‘Cleachdaidhean Bìdh is Dighe’. Cuiridh sinn ainmean ùra air na roinnean-seòrsa agus sìmplichidh sinn am briathrachas, a’ gabhail a-steach a bhith a’ toirt iomradh soilleir air Tìr is Creideamh.

  • Beul-aithris Dualchas beò co-cheangailte ri conaltradh labhairteach agus neo-labhairteach a thathar a’ cleachdadh gus eòlas, luachan cultarail is sòisealta agus cuimhne choitcheann a thoirt air adhart. Dh’fhaodadh eisimpleirean a bhith a’ gabhail a-steach seanfhacail, tòimhseachain, òrain, rannan chloinne, no seanchas.

  • Na h-ealain-chluiche Dualchas beò co-cheangailte ri cluiche agus cruthachalachd daonna. Dh’fhaodadh eisimpleirean a bhith a’ gabhail a-steach diofar chleachdaidhean ciĂšil, dannsa no drĂ ma.

  • Cleachdaidhean Sòisealta Dualchas beò a tha gu tric air a cho-roinn agus anns an gabh buidheann pĂ irt. Dh’fhaodadh eisimpleirean a bhith a’ gabhail a-steach cleachdaidhean mĂŹosachain no rĂ itheil, fèisean, tachartasan comharrachaidh no deas-ghnĂ than.

  • NĂ dar, TĂŹr, agus Spioradalachd Dualchas beò co-cheangailte ris an Ă rainneachd agus ri creideamh. Dh’fhaodadh eisimpleirean a bhith a’ gabhail a-steach dòighean togail, siostam stiĂšireadh fearainn, eòlas mu chuid de bheathaichean is lusan is eag-eòlasan.

  • °äąđĂ °ůťĺ˛š˛Ô Dualchas beò co-cheangailte ri sgilean, eòlas agus a bhith a’ dèanamh rudan, an dĂ rna cuid le lĂ imh no le taic bho innealan. Dh’fhaodadh eisimpleirean a bhith a’ gabhail a-steach cleachdaidhean sònraichte co-cheangailte ri fighe, snaidheadh fiodha, crèadhadaireachd, goibhneachd no clachaireachd.

  • Spòrs is Geamannan Dualchas beò co-cheangailte ri geamannan, co-fharpaisean no gnĂŹomhan a dh’fheumas oidhirp chorporra agus/no sgil. Dh’fhaodadh eisimpleirean a bhith a’ gabhail a-steach tachartasan spòrs no geamannan mar chur-seachad.

  • Cleachdaidhean BĂŹdh is Dighe Dualchas beò co-cheangailte ri ullachadh agus caitheamh bĂŹdh is deoch. Dh’fhaodadh eisimpleirean a bhith a’ gabhail a-steach a bhith a’ dèanamh biadh sònraichte no a’ roinn biadh is deoch gu sòisealta.

Na h-ath cheuman

Foillsichidh sinn barrachd fiosrachaidh agus stiùiridh air mar a chuirear ris clàran nuair a dh’fhosglas sinn a’ ghairm airson tagraidhean nas fhaide air adhart am-bliadhna.