51茶馆

1. Am ddibenion elusennol

Mae Ddeddf Elusennau 2011 yn diffinio diben elusennol, yn benodol, fel un sydd wedi鈥檌 gynnwys o fewn y 13 disgrifiad o ddibenion ac mae er budd y cyhoedd.

2. Disgrifiadau o ddibenion

Mae鈥檙 rhestr o 鈥榙disgrifiadau o ddibenion鈥� yn Neddf Elusennau 2011 yn disgrifio meysydd eang o weithgarwch elusennol posibl.

Mae pob eitem a restrir yn ddisgrifiad neu鈥檔 鈥榖ennawd鈥� elusen yn hytrach na diben elusennol wedi鈥檌 ddatgan yn llawn ei hun. O dan bob un o鈥檙 disgrifiadau mae amrywiaeth o ddibenion, y mae pob un ohonynt yn cyd-fynd 芒鈥檙 disgrifiad, ond mae pob un yn ddiben gwahanol ei hun. Mae鈥檙 rhestr o ddisgrifiadau, o鈥檌 chymryd gyda鈥檙 cyfan o ddibenion sy鈥檔 sail i bob disgrifiad, yn cwmpasu popeth sydd wedi, neu a allai gael ei gydnabod yn elusennol yng Nghymru a Lloegr.

Nid oes unrhyw ragdybiaeth awtomatig bod sefydliad 芒 nod datganedig sydd wedi鈥檌 gynnwys o fewn un o鈥檙 disgrifiadau o ddibenion yn elusennol. Er mwyn bod yn 鈥榙diben elusennol鈥� rhaid iddo fod er budd y cyhoedd. Rhaid dangos hyn ym mhob achos.

Mewn rhai achosion, mae鈥檔 bosib y bydd elusen am addasu geiriad un o鈥檙 disgrifiadau o ddibenion fel ei nod datganedig. Gall hyn fod yn dderbyniol os yw鈥檔 glir bod yr hyn sy鈥檔 cael ei hyrwyddo yn ddiben elusennol er budd cyhoeddus.

Fodd bynnag, mewn nifer o achosion, gall y geiriad a ddefnyddir yn y disgrifiadau o ddibenion cyffredinol hyn gael mwy nag un ystyr, ac nid yw鈥檙 holl ystyron hynny yn ddibenion y mae鈥檙 gyfraith wedi鈥檜 cydnabod fel rhai elusennol. Mewn rhai achosion, mae鈥檔 bosib na fydd y geiriad yn egluro鈥檔 ddigonol beth mae鈥檙 sefydliad wedi cael ei ffurfio i鈥檞 wneud. Os mai dyma yw鈥檙 achos, efallai y bydd angen ychwanegu eglurhad pellach i sicrhau bod y diben sydd i鈥檞 hyrwyddo yn un sy鈥檔 elusennol yn unig, ac yn elusennol yn bendant. Bydd y comisiwn yn ystyried pob achos ar ei deilyngdod ei hun.

3. Atal neu leddfu tlodi

Yn y gorffennol, mae鈥檙 llysoedd wedi tueddu i ddiffinio 鈥榯lodi鈥� trwy gyfeirio at galedi ariannol neu ddiffyg pethau materol ond, yn yr amgylchiadau cymdeithasol ac economaidd sydd ohoni, mae tlodi yn cynnwys nifer o anfanteision ac anawsterau sy鈥檔 codi o ddiffyg adnoddau ariannol neu faterol, neu sy鈥檔 ei achosi.

Ni all fod unrhyw ddiffiniad absoliwt o鈥檙 hyn a allai 鈥榯lodi鈥� ei olygu oherwydd mae鈥檙 problemau sy鈥檔 achosi tlodi yn aml-ddimensiynol ac yn gronnus. Gall effeithio ar unigolion a chymunedau cyfan. Gallai gael ei brofi yn y tymor hir neu鈥檙 tymor byr.

Gall tlodi greu, a chael ei greu, gan amodau cymdeithasol niweidiol, megis iechyd a maeth gwael, a chyrhaeddiad isel mewn addysg a meysydd eraill o ddatblygiad dynol.

Mae atal neu leddfu tlodi yn golygu mwy na dim ond rhoi cymorth ariannol i bobl sy鈥檔 brin o arian; mae tlodi yn fater mwy cymhleth sy鈥檔 dibynnu ar amgylchiadau cymdeithasol ac economaidd. Mae鈥檙 comisiwn yn cydnabod y bydd nifer o elusennau sy鈥檔 ymwneud ag atal neu leddfu tlodi yn gwneud hynny trwy fynd i鈥檙 afael 芒鈥檙 achosion (atal) a鈥檙 canlyniadau (lleddfu) tlodi.

Nid yw pawb sydd mewn caledi ariannol yn dlawd o reidrwydd, ond gall fod yn elusennol o hyd i leddfu eu caledi ariannol o dan y disgrifiad o ddibenion sy鈥檔 ymwneud 芒 鈥榟elpu鈥檙 rhai mewn angen ar sail ieuenctid, oedran, salwch, anabledd, caledi ariannol neu anfantais arall鈥�.

Yn y rhan fwyaf o achosion, bydd y comisiwn yn trin lleddfu tlodi a lleddfu caledi ariannol yr un fath. Yn gyffredinol, mae鈥檔 debygol o fod yn elusennol i leddfu naill ai tlodi neu galedi ariannol unrhyw un sydd heb yr adnoddau i ddarparu ar gyfer ei hun, naill ai yn y tymor byr neu鈥檙 tymor hir, bethau arferol bywyd y bydd y rhan fwyaf o bobl yn eu cymryd yn ganiataol.

Mae enghreifftiau o sut y gallai elusennau leddfu tlodi yn cynnwys:

• rhoddion o arian
• darparu eitemau (naill ai鈥檔 llwyr neu ar fenthyg) fel dodrefn, dillad gwely, dillad, bwyd, tanwydd, offer gwresogi, peiriannau golchi ac oergelloedd
• talu am wasanaethau fel addurno tai hanfodol, insiwleiddio ac atgyweiriadau, golchi dillad, pryd ar glud, gwibdeithiau ac adloniant, gwarchod plant, llinell ff么n, trethi a chyfleustodau
• darparu cyfleusterau fel cyflenwi offer neu lyfrau, talu ffioedd ar gyfer cyfarwyddyd, arholiad neu dreuliau eraill sy鈥檔 gysylltiedig 芒 hyfforddiant galwedigaethol, iaith, llythrennedd, sgiliau rhifiadol neu dechnegol, costau teithio i helpu鈥檙 derbynwyr i ennill bywoliaeth, offer a chronfeydd ar gyfer gweithgareddau adloniadol neu hyfforddiant y bwriedir iddynt ddod ag ansawdd bywyd buddiolwyr i safon resymol

Mae darparu cyngor ar reoli arian a chwnsela ar ddyledion yn enghreifftiau o鈥檙 ffyrdd y gallai elusennau helpu i atal tlodi.

Gweler hefyd canllaw鈥檙 comisiwn ar atal neu leddfu tlodi er budd y cyhoedd a chynhwysiant cymdeithasol 补鈥檌 benderfyniad ar AITC Foundation.

4. Hyrwyddo addysg

Mae鈥檙 gyfraith elusennau yn rhoi ystyr eang i addysg ac nid yw鈥檔 ei chyfyngu i addysg yn yr ystafell ddosbarth.

Er mwyn bod yn nod elusennol er budd cyhoeddus, rhaid i addysg allu gael ei 鈥榟yrwyddo鈥�. Mae hyn yn golygu hyrwyddo, cynnal a chynyddu gwybodaeth a dealltwriaeth unigol a chyfunol o feysydd astudio, sgiliau ac arbenigedd penodol.

Heddiw, mae addysg yn cynnwys:

• addysg ffurfiol
• addysg gymunedol
• addysg a datblygiad corfforol pobl ifanc
• hyfforddiant (gan gynnwys hyfforddiant galwedigaethol) a dysgu gydol oes
• ymchwil ac ychwanegu at wybodaeth a dealltwriaeth gyfunol o feysydd astudio ac arbenigedd penodol
• datblygu galluoedd, cymwyseddau, sgiliau a dealltwriaeth unigol

Mae鈥檙 mathau o elusennau sy鈥檔 gallu hyrwyddo addysg yn cynnwys:

• sefydliadau addysgol, megis ysgolion, colegau a phrifysgolion
• sefydliadau sy鈥檔 cefnogi gwaith sefydliadau addysgol, neu sy鈥檔 gysylltiedig 芒 nhw, megis sefydliadau rhieni athrawon, cronfeydd gwobrau, sefydliadau gosod safonau, sefydliadau hyfforddi athrawon, undebau myfyrwyr, byrddau arholi
• cyn ysgolion ac addysg y tu allan i鈥檙 ysgol, megis cylchoedd chwarae, ysgolion Sadwrn, ysgolion haf, clybiau gwaith cartref
• sefydliadau sy鈥檔 hybu addysg gorfforol pobl ifanc, megis cyfleusterau chwaraeon ieuenctid
• sefydliadu sy鈥檔 darparu hyfforddiant sgiliau bywyd, megis cynlluniau gwobr Dug Caeredin, Sgowtiaid a Geidiau, Woodcraft Folk;
• sefydliadau ymchwil a melinau trafod
• cymdeithasau dysgedig megis y Gymdeithas Ddaearyddol Frenhinol
• amgueddfeydd, orielau, llyfrgelloedd, athrofeydd gwyddonol
• sefydliadau sy鈥檔 cyllido addysg pobl
• sefydliadau sy鈥檔 addysgu鈥檙 cyhoedd mewn pwnc arbennig, er enghraifft hawliau dynol, newid hinsawdd, ffiseg, rheoli cyllid personol
• y cyfryngau gwybodaeth fel y rhyngrwyd, radio, teledu, llyfrgelloedd, canolfannau gwybodaeth, gweisg prifysgolion, seminarau, cynadleddau a darlithoedd

Gweler hefyd canllaw鈥檙 comisiwn ar hyrwyddo addysg er budd y cyhoedd 补鈥檌 benderfyniadau ar Countryside Alliance Foundation, Living in Radiance a Millennium College UK Limited.

5. Hyrwyddo crefydd

At ddibenion y gyfraith elusennau, mae crefydd yn system gred gyda nodweddion arbennig sydd wedi cael ei hadnabod yn y gyfraith achosion 补鈥檌 chadarnhau yn y Ddeddf Elusennau, sy鈥檔 datgan:

鈥渕ae crefydd yn cynnwys:

• crefydd sy鈥檔 cynnwys cred mewn mwy nag un duw, a
• chrefydd nad yw鈥檔 cynnwys cred yn nuw鈥�

Bwriad y ddeddfwriaeth oedd egluro bod crefyddau sy鈥檔 cynnwys cred mewn mwy nag un duw a鈥檙 rhai nad ydynt yn cynnwys cred yn nuw wedi鈥檜 cynnwys o fewn ystyr crefydd sy鈥檔 deillio o鈥檙 gyfraith achosion presennol.

Wrth ystyried a yw system gred yn grefydd at ddibenion y gyfraith elusennau, mae鈥檙 llysoedd wedi nodi rhai nodweddion sy鈥檔 disgrifio cred grefyddol. Mae鈥檙 nodweddion hyn yn cynnwys:

• cred yn nuw (neu dduwiau) neu dduwies (neu dduwiesau), neu fod mawr, neu fod neu endid dwyfol neu drosgynnol neu egwyddor ysbrydol (鈥榖od mawr neu endid鈥�), sy鈥檔 wrthrych neu鈥檔 ffocws y grefydd
• perthynas rhwng y crediniwr a鈥檙 bod mawr neu鈥檙 endid trwy addoli, neu ddangos parch neu ddwysbarch at y bod mawr neu鈥檙 endid
• graddfa o effeithiolrwydd, cydlyniad, difrifoldeb a phwysigrwydd
• fframwaith moesol neu foesegol cadarnhaol, buddiol, adnabyddadwy

Mae enghreifftiau o sut y gall elusennau hyrwyddo crefydd yn cynnwys:

• darparu lleoedd addoli
• codi ymwybyddiaeth a dealltwriaeth o gredoau ac arferion crefyddol
• cyflawni gweithredoedd defosiynol crefyddol
• gwneud gwaith cenhadol ac allgymorth

Gweler hefyd canllaw鈥檙 comisiwn ar hyrwyddo crefydd er budd y cyhoedd 补鈥檌 benderfyniadau ar The Church of Scientology (England and Wales), Good News for Israel a Sacred Hands Spiritual Centre.

6. Hyrwyddo iechyd neu achub bywydau

Mae hyrwyddo iechyd yn cynnwys atal neu leddfu salwch, clefydau neu ddioddefaint dynol, yn ogystal 芒 hyrwyddo iechyd. Mae鈥檔 cynnwys dulliau confensiynol yn ogystal 芒 dulliau cyflenwol, amgen neu gyfannol sy鈥檔 ymwneud 芒 gwella鈥檙 meddwl, y corff a鈥檙 ysbryd wrth leddfu symptomau a gwella salwch. Er mwyn bod yn elusennol rhaid cael tystiolaeth ddigonol o effeithlonrwydd y dull i鈥檞 ddefnyddio. Bydd asesu effeithlonrwydd gwahanol therap茂au yn dibynnu ar ba fuddion yr honnir eu bod yn eu rhoi (h.y. a yw鈥檔 ddiagnostig, yn wellhaol, yn therapiwtig a/neu鈥檔 lliniarol) ac yw鈥檔 cael ei gynnig i ategu meddyginiaeth gonfensiynol neu fel dewis arall. Ystyrir pob achos yn 么l ei deilyngdod. Mae ein yn esbonio ein dull o asesu鈥檙 budd-daliadau a hawlir ar gyfer therap茂au cyflenwol neu amgen.

Mae lleddfu salwch yn ymestyn y tu hwnt i drin neu ddarparu gofal, megis ysbyty, i ddarparu eitemau, gwasanaethau a chyfleusterau i leddfu dioddefaint neu helpu i wella pobl sy鈥檔 s芒l, yn ymadfer, yn anabl neu鈥檔 eiddil neu roi cysur i gleifion.

Mae achub bywydau yn cynnwys amrywiaeth o weithgarwch elusennol wedi鈥檌 gyfeirio tuag at achub pobl y mae eu bywydau mewn perygl a diogelu bywyd ac eiddo.

Mae enghreifftiau o鈥檙 mathau o elusennau a dibenion elusennol sydd wedi鈥檜 cynnwys o fewn y disgrifiad hwn yn cynnwys:

• elusennau sy鈥檔 darparu triniaeth, gofal a gwellhad meddygol (gonfensiynol a/neu gyflenwol, amgen neu gyfannol), megis ysbytai a chanolfannau gwella, ac elusennau sy鈥檔 cefnogi eu gwaith neu sy鈥檔 gysylltiedig 芒 nhw, e.e. Hospital League of Friends;
• elusennau sy鈥檔 rhoi cysur, eitemau, gwasanaethau a chyfleusterau i bobl sy鈥檔 s芒l, yn ymadfer, yn anabl neu鈥檔 eiddil, e.e. radio ysbyty;
• elusennau ymchwil meddygol;
• elusennau sy鈥檔 darparu gwasanaethau a chyfleusterau i ymarferwyr meddygol, fel cartrefi i nyrsys;
• elusennau sy鈥檔 sicrhau鈥檙 safonau priodol o arferion meddygol, e.e. y Cyngor Meddygol Cyffredinol
• elusennau sy鈥檔 hyrwyddo gweithgareddau sy鈥檔 cael effaith fuddiol a brofwyd ar iechyd
• elusennau sy鈥檔 darparu gwasanaethau achub, fel badau achub, achub mynydd, t芒n, ambiwlans, ambiwlans awyr a gwasanaethau cymorth cyntaf, neu sy鈥檔 helpu gwaith gwasanaethau鈥檙 heddlu ac achub er enghraifft drwy ddarparu cyfathrebu radio brys mewn trychinebau cenedlaethol a lleol
• elusennau a sefydlwyd i helpu鈥檙 rhai sy鈥檔 dioddef trychinebau naturiol neu ryfel
• darparu dosbarthiadau achub bywyd neu hunanamddiffyn
• darparu gwasanaethau trallwyso gwaed

Gweler hefyd penderfyniadau鈥檙 comisiwn ar General Medical Council, Living in Radiance, NFSH Charitable Trust Limited a Odstock Private Care Limited.

7. Hyrwyddo dinasyddiaeth neu ddatblygu cymunedol

Mae hyrwyddo dinasyddiaeth neu ddatblygu cymunedol yn cwmpasu gr诺p eang o ddibenion elusennol wedi鈥檜 cyfeirio tuag at gymorth ar gyfer seilwaith cymdeithasol a chymunedol sy鈥檔 canolbwyntio ar y gymuned yn hytrach na鈥檙 unigolyn.

Mae enghreifftiau o鈥檙 mathau o elusennau a dibenion elusennol sydd wedi鈥檜 cynnwys o fewn y disgrifiad hwn yn cynnwys:

• hyrwyddo cyfrifoldeb dinesig a dinasyddiaeth dda, fel cynlluniau gwobr dinasyddiaeth dda, grwpiau Sgowtiaid a Geidiaid ac ati
• hybu adfywiad trefol a gwledig
• hyrwyddo gwirfoddoli
• hyrwyddo鈥檙 sector gwirfoddol
• hybu effeithlonrwydd ac effeithiolrwydd elusennau a鈥檙 defnydd effeithiol o adnoddau elusennol
• hybu meithrin gallu鈥檙 gymuned
• elusennau sy鈥檔 ymwneud 芒 buddsoddiad cymdeithasol

Gweler hefyd adolygiadau o鈥檙 gofrestr elusennau a phenderfyniad y comisiwn ar Guidestar UK.

8. Hyrwyddo鈥檙 celfyddydau, diwylliant, treftadaeth neu wyddoniaeth

Mae 鈥榙iwylliant鈥� yn derm eang a ddefnyddir yn aml yng nghyd-destun hyrwyddo celf neu dreftadaeth.

Mae hyrwyddo celf yn cwmpasu ystod eang o weithgarwch elusennol gan gynnwys hyrwyddo mathau amrywiol o gelf ar lefel genedlaethol/broffesiynol a lleol/amatur, darparu cyfleusterau鈥檙 celfyddydau ac annog safon uchel o gelf. Mae 鈥榗elf鈥� yn cynnwys celfyddyd haniaethol, gysyniadol a pherfformiad a chelfyddyd gynrychioliadol a ffigurol. Mae鈥檔 rhaid i elusennau sy鈥檔 ymwneud 芒 hyrwyddo celf, boed yn gelf weledol neu鈥檙 celfyddydau perfformio fel cerddoriaeth, dawns a theatr, fodloni maen prawf teilyngdod, ac mae鈥檙 manylion am hyn i鈥檞 gweld yng nghyhoeddiad y comisiwn Amgueddfeydd ac Orielau Celf (RR10).

Gallai 鈥榯reftadaeth鈥� gael ei hystyried fel rhan o hanes a thraddodiadau lleol neu genedlaethol gwlad sy鈥檔 cael eu trosglwyddo trwy genedlaethau dilynol. Mae hyrwyddo treftadaeth yn cynnwys elusennau sy鈥檔 gwarchod tir ac adeiladau hanesyddol. Mae canllawiau ar hyn i鈥檞 gweld yng nghyhoeddiad y comisiwn Gwarchod a Chadwraeth (RR9). Gallai hefyd gynnwys gweithgareddau sy鈥檔 ymwneud 芒 gwarchod neu gynnal traddodiad arbennig lle y gellir dangos bod ei warchod yn cynnig budd i鈥檙 cyhoedd.

Mae hyrwyddo gwyddoniaeth yn cynnwys ymchwil wyddonol ac elusennau sy鈥檔 gysylltiedig 芒 chymdeithasau a sefydliadau dysgedig amrywiol.

Mae enghreifftiau o鈥檙 mathau o elusennau a dibenion elusennol sydd wedi鈥檜 cynnwys o fewn y disgrifiad hwn yn cynnwys:

• orielau celf, gwyliau celf a chynghorau celf
• elusennau sy鈥檔 hyrwyddo, neu鈥檔 annog safonau uchel yn y celfyddydau megis drama, bale, cerddoriaeth, canu, llenyddiaeth, cerflunwaith, paentio, sinema, meimio ac ati, e.e. theatrau, sinem芒u a neuaddau cyngor; corau; cerddorfeydd; cymdeithasau cerddorol, operatig a dramatig
• hybu crefftau a chrefftwaith
• cymdeithasau hanes neu archaeoleg lleol neu genedlaethol
• cymdeithasau celf leol
• elusennau sy鈥檔 gwarchod henebion neu adeiladau hynafol
• elusennau sy鈥檔 gwarchod heneb, adeilad neu gyfadeilad o bwysigrwydd hanesyddol/pensaern茂ol penodol, neu鈥檔 gwarchod adeiladau hanesyddol yn gyffredinol, fel ymddiriedolaethau gwarchod adeiladau
• gwarchod traddodiadau hanesyddol, fel carnifalau, cymdeithasau dawnsio gwlad/gwerin, dawnsio gwlad Albanaidd, cymdeithasau dawnsio ucheldir, eisteddfodau, clybiau gwerin ac ati
• prosiectau ymchwil wyddonol
• elusennau sy鈥檔 ymwneud 芒 chymdeithasau a sefydliadau dysgedig amrywiol, e.e. Coleg Brenhinol y Llawfeddygon; Coleg Brenhinol Nyrsio; y Gymdeithas Ddaearyddol Frenhinol

Gweler hefyd penderfyniad y comisiwn ar Fine Lady on a White Horse Appeal.

9. Hyrwyddo chwaraeon amatur

Mae hyrwyddo chwaraeon amatur yn golygu hyrwyddo unrhyw gampau neu gemau sy鈥檔 hybu iechyd trwy gynnwys sgil neu ymdrech corfforol neu feddyliol sy鈥檔 cael eu cyflawni fel amatur. Mae canllaw鈥檙 comisiwn Statws Elusennol a Chwaraeon (RR11) yn cael ei ddiwygio i adlewyrchu鈥檙 diffiniad o chwaraeon yn y Ddeddf Elusennau.

Mae penderfyniad y Comisiwn yn y cais i gofrestru y cais i gofrestru Cymdeithas Saethu Targed Caergrawnt yn esbonio sut rydym yn asesu effaith chwaraeon ar hyrwyddo iechyd.

Mae enghreifftiau o鈥檙 mathau o elusennau a dibenion elusennol sydd wedi鈥檜 cynnwys o fewn y disgrifiad hwn yn cynnwys:

• elusennau sy鈥檔 hyrwyddo chwaraeon mewn clwb lleol, e.e. clybiau p锚l-droed, rygbi, tennis lleol ac ati
• canolfannau aml-chwaraeon
• sefydliadau eraill sy鈥檔 ymwneud 芒 hyrwyddo campau neu gemau amatur arbennig

Enghraifft o elusen gofrestredig yn hyrwyddo chwaraeon amatur sy鈥檔 hyrwyddo iechyd trwy gynnwys sgil neu ymdrech feddyliol a鈥檔 hasesiad o hynny yw Hitchin Bridge Club.

Mae rhai clybiau chwaraeon amatur cymunedol yn glybiau chwaraeon cofrestredig sy鈥檔 golygu eu bod nhw鈥檔 glybiau sydd wedi cofrestru gyda Chyllid a Thollau Ei Mawrhydi (HMRC) o dan Atodlen 18 i Ddeddf Cyllid 2002 (c.23) (gostyngiad treth i glwb chwaraeon amatur cymunedol). Mae clybiau chwaraeon amatur cymunedol sydd wedi cofrestru gyda Chyllid a Thollau Ei Mawrhydi yn elwa ar amrywiaeth o ostyngiadau treth, gan gynnwys Cymorth Rhodd. Cewch wybod rhagor am gan Gyllid a Thollau EM.

Mae鈥檙 Ddeddf Elusennau yn darparu bod sefydliad sydd wedi cofrestru gyda HMRC fel clwb chwaraeon amatur cymunedol ac wedi鈥檌 sefydlu at ddibenion elusennol yn cael ei drin fel un sydd heb ei sefydlu at ddibenion elusennol ac felly ni all fod yn elusen. Mae hyn yn golygu y gall sefydliad sy鈥檔 hyrwyddo chwaraeon amatur gael ei gofrestru fel elusen, neu gael ei gofrestru fel clwb chwaraeon amatur cymunedol. ond ni all gael ei gofrestru fel y ddau.

10. Hyrwyddo hawliau dynol, datrys gwrthdaro neu gymodi neu hybu cytgord crefyddol neu hiliol neu gydraddoldeb ac amrywiaeth

Mae canllawiau ar y ffyrdd amrywiol y gall elusen hyrwyddo hawliau dynol i鈥檞 gweld yng nghanllaw鈥檙 comisiwn Hyrwyddo Hawliau Dynol (RR12). Mae鈥檙 canllaw hwnnw yn egluro i ba raddau y gall elusennau hyrwyddo hawliau dynol mewn gwledydd y mae ei chyfraith gwlad yn darparu ychydig neu ddim diogelwch ar gyfer hawliau o鈥檙 fath.

Mae hyrwyddo datrys gwrthdaro neu gymodi yn cynnwys datrys gwrthdaro rhyngwladol a lleddfu鈥檙 dioddefaint, tlodi a gofid sy鈥檔 codi trwy wrthdaro ar raddfa genedlaethol neu ryngwladol drwy adnabod beth sy鈥檔 achosi鈥檙 gwrthdaro a cheisio datrys gwrthdaro o鈥檙 fath. Mae鈥檔 cynnwys hyrwyddo cyfiawnder adferol, lle mae鈥檙 holl bart茂on sydd 芒 rhan mewn gwrthdaro neu drosedd arbennig, yn dod at ei gilydd i benderfynu sut i ddelio 芒鈥檙 canlyniadau a鈥檙 goblygiadau ar gyfer y dyfodol. Mae hefyd yn cynnwys dibenion wedi鈥檜 cyfeirio at gyfryngu neu gymodi rhwng pobl, sefydliadau, awdurdodau neu grwpiau sy鈥檔 ymwneud neu鈥檔 debygol o ymwneud ag anghydfod neu wrthdaro rhyngbersonol.

Mae hyrwyddo cytgord crefyddol neu hiliol neu gydraddoldeb ac amrywiaeth yn cynnwys amrywiaeth o weithgarwch elusennol wedi鈥檌 gyfeirio tuag at hyrwyddo cytgord a lleihau鈥檙 gwrthdaro rhwng pobl o wahanol hil neu grefydd neu systemau cred a dileu gwahaniaethu a hyrwyddo amrywiaeth mewn cymdeithas.

Mae enghreifftiau o鈥檙 mathau o elusennau a dibenion elusennol sydd wedi鈥檜 cynnwys o fewn y disgrifiad hwn yn cynnwys:

• elusennau sy鈥檔 ymwneud 芒 hyrwyddo hawliau dynol, yn y wlad hon neu dramor, fel helpu鈥檙 rhai sy鈥檔 dioddef cam-drin hawliau dynol, codi ymwybyddiaeth o faterion hawliau dynol, sicrhau gorfodi鈥檙 gyfraith hawliau dynol
• elusennau sy鈥檔 ymwneud 芒 hyrwyddo cyfiawnder adferol a mathau eraill o ddatrys gwrthdaro neu gymodi
• elusennau sy鈥檔 ymwneud 芒 datrys gwrthdaro cenedlaethol neu ryngwladol
• elusennau cyfryngu
• elusennau sy鈥檔 hyrwyddo cysylltiadau da rhwng pobl o wahanol grwpiau hiliol
• elusennau sy鈥檔 hyrwyddo cydraddoldeb ac amrywiaeth drwy ddileu gwahaniaethu ar sail oedran, rhyw neu gyfeiriadedd rhywiol
• elusennau sy鈥檔 galluogi pobl o un ffydd i ddeall credoau crefyddol pobl eraill

Gweler hefyd penderfyniad y comisiwn ar Concordis International Trust a Restorative Justice Consortium Limited.

11. Hyrwyddo diogelu neu wella鈥檙 amgylchedd

Mae hyrwyddo diogelu a gwella鈥檙 amgylchedd yn cynnwys gwarchod a chadwraeth yr amgylchedd naturiol a hyrwyddo datblygiad cynaliadwy. Mae cadwraeth yr amgylchedd yn cynnwys cadwraeth anifail, aderyn neu rywogaeth arbennig neu 鈥榝ywyd gwyllt鈥� yn gyffredinol; rhywogaeth benodol o blanhigyn, cynefin neu ardal o dir, gan gynnwys ardaloedd o harddwch naturiol a diddordeb gwyddonol; fflora, ffawna a鈥檙 amgylchedd yn gyffredinol. Efallai y bydd rhaid i elusennau sy鈥檔 ymwneud 芒 gwarchod neu wella鈥檙 amgylchedd gynhyrchu tystiolaeth arbenigol annibynnol sy鈥檔 awdurdodol ac yn wrthrychol i ddangos bod y rhywogaeth, tir neu gynefin dan sylw yn haeddu gael ei warchod. Mae canllawiau pellach ar hyn i鈥檞 gweld yng nghanllaw鈥檙 comisiwn Gwarchod a Chadwraeth (RR9).

Mae enghreifftiau o鈥檙 mathau o elusennau a dibenion elusennol sydd wedi鈥檜 cynnwys o fewn y disgrifiad hwn yn cynnwys:

• elusennau sy鈥檔 ymwneud 芒 chadwraeth fflora, ffawna neu鈥檙 amgylchedd yn gyffredinol
• elusennau sy鈥檔 ymwneud 芒 chadwraeth ardal ddaearyddol arbennig
• elusennau sy鈥檔 ymwneud 芒 chadwraeth rhywogaeth arbennig
• 蝉诺补耻
• hybu datblygiad cynaliadwy a bioamrywiaeth
• hyrwyddo ailgylchu a rheoli gwastraff cynaliadwy
• prosiectau ymchwil i ddefnyddio ffynonellau ynni adnewyddadwy

Gweler hefyd penderfyniadau鈥檙 comisiwn ar Cylch, Environment Foundation, Recycling in Ottery a The Wolf Trust.

12. Helpu鈥檙 rhai sydd mewn angen, ar sail ieuenctid, oedran, salwch, anabledd, caledi ariannol neu anfantais arall

Mae amrywiaeth o ddibenion elusennol sydd wedi鈥檜 cyfeirio tuag at helpu鈥檙 rhai sydd mewn angen, ar sail ieuenctid, oedran, salwch, anabledd, caledi ariannol neu anfantais arall. Mae hyn yn cynnwys lleddfu drwy ddarparu llety a gofal i bobl o鈥檙 fath.

Mae enghreifftiau o鈥檙 mathau o elusennau a dibenion elusennol sydd wedi鈥檜 cynnwys o fewn y disgrifiad hwn yn cynnwys:

• elusennau sy鈥檔 ymwneud 芒 gofal, magu neu sefydlu bywyd plant neu bobl ifanc, e.e. cartrefi gofal plant, prentisiaethau ac ati.
• elusennau sy鈥檔 ymwneud 芒 lleddfu effeithiau henaint, megis y rhai sy鈥檔 darparu cyngor arbenigol, offer neu lety, canolfannau galw heibio ac ati
• elusennau sy鈥檔 ymwneud 芒 lleddfu anabledd, fel y rhai sy鈥檔 darparu cyngor arbenigol, offer neu lety neu sy鈥檔 darparu mynediad i bobl anabl, ac ati
• elusennau sy鈥檔 ymwneud 芒 darparu tai, fel elusendai, cymdeithasau tai a Landlord Cymdeithasol Cofrestredig

13. Hyrwyddo lles anifeiliaid

Mae hyrwyddo lles anifeiliaid yn cynnwys unrhyw ddiben wedi鈥檌 gyfeirio tuag at atal neu roi鈥檙 gorau i greulondeb i anifeiliaid neu atal neu leddfu dioddefaint anifeiliaid.

Mae enghreifftiau o鈥檙 mathau o elusennau a dibenion elusennol sydd wedi鈥檜 cynnwys o fewn y disgrifiad hwn yn cynnwys:

• elusennau sy鈥檔 hyrwyddo caredigrwydd ac atal neu roi鈥檙 gorau i greulondeb i anifeiliaid
• llochesi anifeiliaid
• darparu gofal a thriniaeth filfeddygol
• elusennau sy鈥檔 ymwneud 芒 gofal ac ailgartrefu anifeiliaid sydd wedi鈥檜 gadael, eu cam-drin neu sydd ar goll
• rheoli anifeiliaid gwyllt, e.e. ysbaddu

14. Hybu effeithlonrwydd lluoedd arfog y Goron, neu effeithlonrwydd yr heddlu, y gwasanaethau t芒n ac achub neu鈥檙 gwasanaethau ambiwlans

Mae鈥檙 lluoedd arfog yn bodoli er mwyn amddiffyn a diogelu鈥檙 cyhoedd. Mae鈥檔 elusennol i hyrwyddo effeithlonrwydd lluoedd arfog y Goron fel dull o amddiffyn y wlad. Mae hynny鈥檔 cynnwys sicrhau bod y lluoedd hynny wedi鈥檜 hyfforddi鈥檔 briodol a bod ganddynt yr offer priodol yn ystod gwrthdaro. Mae hefyd yn cynnwys darparu cyfleusterau a buddion i鈥檙 lluoedd arfog. Yn yr un modd mae hefyd yn elusennol i hyrwyddo effeithlonrwydd yr heddlu, gwasanaethau t芒n, achub neu ambiwlans oherwydd maent yn bodoli er mwyn atal a darganfod trosedd, cadw trefn gyhoeddus a diogelu鈥檙 cyhoedd. (鈥楪wasanaethau t芒n ac achub鈥� yw鈥檙 gwasanaethau a ddarperir gan yr awdurdodau t芒n ac achub o dan Ran 2 o Ddeddf Gwasanaethau T芒n ac Achub 2004 (C.21)).

Mae enghreifftiau o鈥檙 mathau o elusennau a dibenion elusennol sydd wedi鈥檜 cynnwys o fewn y disgrifiad hwn yn cynnwys:

• cynyddu gwybodaeth dechnegol aelodau鈥檙 gwasanaethau trwy ddarparu adnoddau addysgol, cystadlaethau a gwobrau
• cynyddu ffitrwydd corfforol aelodau鈥檙 gwasanaethau trwy ddarparu cyfleusterau, offer a chystadlaethau chwaraeon
• darparu cyfleoedd i berson茅l y gwasanaethau gael profiad ychwanegol sy鈥檔 berthnasol i鈥檞 swyddi (e.e. clybiau awyrennau ar gyfer person茅l RAF)
• cefnogi ystafelloedd bwyta (Swyddogion Heb Gomisiwn a Swyddogion) a sefydliadau (rhengoedd eraill) gan gynnwys darparu eiddo (eitemau fel platiau ac ati)
• darparu a chynnal offerynnau ac offer bandiau
• hyrwyddo a chryfhau鈥檙 bondiau rhwng unedau cynghreiriol
• darparu cofebion i gofio鈥檙 rhai sydd wedi marw neu fuddugoliaethau
• cynnal capeli (e.e. capeli catrodol mewn eglwysi cadeiriol) neu eglwysi
• ymchwilio i hanes milwrol catrawd neu uned arall, a chyhoeddi llyfrau amdano
• cynnal amgueddfa neu gasgliad arall ar gyfer gwarchod arteffactau sy鈥檔 gysylltiedig ag uned neu wasanaeth milwrol a chefnogi amgueddfeydd milwrol a gwasanaeth yn gyffredinol
• annog esprit de corps (teyrngarwch aelod i鈥檙 uned y mae ef neu hi yn perthyn iddi a chydnabod anrhydedd yr uned)
• darparu cymdeithasau sy鈥檔 cefnogi uned a galluogi aelodau sy鈥檔 gwasanaethu a chyn aelodau i gymysgu 芒鈥檌 gilydd
• darparu cyfleusterau ar gyfer hyfforddiant milwrol (e.e. neuaddau ymarfer)
• annog recriwtio i鈥檙 gwasanaethau (e.e. trwy arddangosfeydd, arddangosfeydd awyr ac ati)
• darparu gwasanaeth brys achub awyr neu ar y m么r ac offer

15. Unrhyw ddibenion elusennol eraill

Mae hyn yn cynnwys unrhyw ddiben elusennol heb ei gwmpasu gan y disgrifiadau eraill o ddibenion ac unrhyw ddibenion elusennol newydd a allai gael eu cydnabod yn y dyfodol fel rhai sy鈥檔 debyg i ddiben elusennol arall.

Mae enghreifftiau o鈥檙 mathau o elusennau a dibenion elusennol sydd wedi鈥檜 cynnwys o fewn y disgrifiad hwn yn cynnwys:

• darparu cyfleusterau ar gyfer adloniant a galwedigaeth amser hamdden arall er budd lles cymdeithasol gyda鈥檙 nod o wella amodau bywyd y sawl y maent wedi鈥檜 bwriadu ar ei gyfer. Mae canllawiau pellach ar hyn i鈥檞 gweld yng nghanllaw鈥檙 comisiwn Y Ddeddf Elusennau Adloniadol 1958 (RR4). (DS mae cyfleusterau sydd ar gael i鈥檙 cyhoedd cyfan neu i fenywod yn unig yn cael eu hystyried yn elusennol ar hyn o bryd o dan Ddeddf 1958. Mae鈥檙 Ddeddf Elusennau yn diwygio Deddf 1958 felly dylai鈥檙 cyfleusterau sydd ar gael i ddynion yn unig hefyd gael eu hystyried yn elusennol ar yr un sail. Mae鈥檙 Ddeddf Elusennau hefyd yn diddymu adran 2 o Ddeddf 1958, a oedd yn cadarnhau statws elusennol sefydliadau lles glowyr. Mae hyn yn golygu bod rhaid i elusennau lles glowyr yr oedd eu statws elusennol wedi cael ei gadarnhau gan Ddeddf 1958 ehangu eu hamcanion i wneud eu cyfleusterau ar gael i drigolion eraill y gymuned leol (ond yn dal i gynnwys glowyr) er mwyn parhau i fod yn elusennol)
• darparu gweithfeydd a gwasanaethau cyhoeddus a darparu amwynderau cyhoeddus (fel atgyweirio pontydd, porthladdoedd, hafanau, sarnau a phriffyrdd, darparu d诺r a goleuni, mynwent neu鈥檙 amlosgfa, yn ogystal 芒 darparu cyfleusterau cyhoeddus fel llyfrgelloedd, ystafelloedd darllen a thoiledau cyhoeddus)
• amddiffyn y wlad (fel ymddiriedolaethau ar gyfer amddiffyn cenedlaethol neu leol)
• hyrwyddo rhai dibenion gwladgarol, fel cofebion rhyfel
• lleddfu cymdeithasol, ailgartrefu ac adsefydlu pobl sydd ag anabledd neu amddifadedd (gan gynnwys cronfeydd trychineb)
• hyrwyddo diwydiant a masnach
• hyrwyddo amaethyddiaeth a garddwriaeth
• rhoddion er budd ardal leol arbennig (fel ymddiriedolaethau ar gyfer budd cyffredinol trigolion lle arbennig); harddu tref; cymdeithasau dinesig
• hyrwyddo gwelliant meddyliol neu foesol
• hyrwyddo lles moesol neu ysbrydol neu welliant y gymuned
• cadw trefn gyhoeddus
• hyrwyddo gweinyddiaeth gadarn y gyfraith
• hyrwyddo safonau ymddygiad moesegol a chydymffurfio 芒鈥檙 gyfraith yn y sector cyhoeddus a phreifat
• adsefydlu cyn-droseddwyr ac atal troseddau

Mae dibenion elusennol wedi cael eu hestyn a鈥檜 datblygu gan benderfyniadau鈥檙 llysoedd a鈥檙 comisiwn dros y blynyddoedd trwy gymharu 芒 dibenion y barnwyd eu bod yn rhai elusennol yn wreiddiol. Mae鈥檙 datblygiad hwn yn y gyfraith yn adlewyrchu newidiadau mewn amgylchiadau cymdeithasol. Mae鈥檙 broses yn parhau heddiw. Mae canllawiau pellach ar hyn i鈥檞 gweld yng nghanllaw鈥檙 comisiwn Cydnabod dibenion elusennol newydd (RR1a).

Gweler hefyd penderfyniadau鈥檙 comisiwn ar Community Server, Internet Content Rating Association a Living in Radiance.