51茶馆

Dyma adroddiad dilynol Teyrnas Unedig Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon yn 2022 i Ymchwiliad 2016 gan Bwyllgor y CU ar Hawliau Pobl ag Anableddau (y Pwyllgor). Mae鈥檙 adroddiad hwn yn ymateb i鈥檙听argymhellion a gyhoeddwyd gan y pwyllgor yn ei adroddiad^{[footnote 1]} ar yr ymchwiliad yn ymwneud 芒鈥檙 DU a gafodd ei gynnal o dan erthygl 6 o鈥檙 Protocol Dewisol i Gonfensiwn y DU ar Hawliau Pobl ag Anableddau.

Mae Llywodraeth y DU a llywodraethau datganoledig Cymru, yr Alban, a Gogledd Iwerddon yn rhannu ymrwymiad cryf i gynorthwyo a gwella bywydau pobl anabl. Mae鈥檙 adroddiad hwn yn darparu diweddariadau ar bolis茂au a gwasanaethau a ddarperir gan lywodraeth y DU a鈥檙 llywodraethau datganoledig.

Argymhelliad 114a

Yn unol 芒 Dyletswydd Cydraddoldeb y Sector Cyhoeddus (PSED), mae鈥檙 llywodraeth yn ystyried effeithiau cydraddoldeb polisiau ar y rheini sy鈥檔 rhannu nodweddion gwarchodedig yn ofalus. Mae hyn yn unol 芒鈥檌 rhwymedigaethau cyfreithiol yn ogystal 芒鈥檌 hymrwymiad cryf at degwch.

Mae Trysorlys Ei Fawrhydi yn ystyried effeithiau cydraddoldeb y mesurau unigol a gyhoeddir mewn digwyddiadau ariannol yn ofalus ar y rheini sy鈥檔 rhannu nodweddion gwarchodedig, gan gynnwys, rhyw, hil ac anabledd. Mae hyn yn unol 芒鈥檌 rhwymedigaethau cyfreithiol o dan Ddyletswydd Cydraddoldeb y Sector Cyhoeddus ac 芒鈥檌 hymrwymiad cryf at faterion cydraddoldeb.

Er 2010, mae Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi dadansoddiad cronnol o effeithiau ei pholisiau treth, lles a gwariant cyhoeddus ar aelwydydd. Dangosodd yr asesiad diweddaraf a gyhoeddwyd yn Natganiad y Gwanwyn 2022,^{[footnote 2]} yn y flwyddyn ariannol 2024 i 2025, y bydd y 60% tlotaf o aelwydydd yn derbyn mwy mewn gwariant cyhoeddus nac y byddant yn ei gyfrannu mewn treth. Ar gyfartaledd, bydd aelwydydd yn y dengradd incwm isaf yn derbyn dros 拢4 mewn gwariant cyhoeddus am bob 拢1 y byddant yn ei thalu mewn treth.

Y dadansoddiad cronnol dosbarthiadol hwn yw鈥檙 un mwyaf cynhwysfawr sydd ar gael, yn cwmpasu nid yn unig effeithiau trosglwyddiadau arian uniongyrchol rhwng aelwydydd a鈥檙 llywodraeth, ond hefyd effeithiau darparu gwasanaeth cyhoeddus llinell flaen.

Llywodraethau datganoledig

Yn ogystal ag asesiad effaith ansoddol penderfyniadau cyllideb yn erbyn yr holl nodweddion gwarchodedig o fewn Deddf Cydraddoldeb 2010,^{[footnote 3]} mae Llywodraeth yr Alban hefyd yn ymgymryd ag asesiadau effaith wrth ddatblygu cymorth cyflogadwyedd. Mae鈥檙 rhain yn cynnwys sicrhau bod hawliau pobl anabl yn cael eu cynnal.

Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i gydnabod budd ymagwedd integredig i asesiadau effaith fel modd o alluogi dealltwriaeth well o effaith penderfyniadau gwneud polisiau a gwariant.

Mae cyflwyno鈥檙 鈥榙dyletswydd gymdeithasol-economaidd鈥� ym Mawrth 2021 yn galluogi Llywodraeth Cymru i roi ymrwymiad statudol i fynd i鈥檙 afael ag anghydraddoldeb wrth galon gwneud penderfyniadau strategol. Mae鈥檙 Rhaglen Lywodraethu hefyd yn ymrwymo Llywodraeth Cymru i archwilio deddfwriaeth i fynd i鈥檙 afael 芒 bylchau cyflog yn seiliedig ar nodweddion gwarchodedig, gan gynnwys anabledd.

Sefydlodd Gweithrediaeth Gogledd Iwerddon Fframwaith Arfarnu Cyfansawdd Diwygio Lles i fesur effaith rhoi diwygio lles ar waith yn yr awdurdodaeth honno ac unrhyw fesurau lliniaru sydd wedi cael eu cyflwyno.

Argymhelliad 114b

Mae Llywodraeth y DU yn credu bod y PSED yn Neddf Cydraddoldeb 2010 yn cyd-fynd 芒 dull gweithredu sy鈥檔 seiliedig ar hawliau. Mae hyn oherwydd ei bod yn gosod dyletswydd gyfreithiol ar gyrff cyhoeddus i ystyried effaith polisiau ar bobl anabl, ac felly sut maent yn gallu byw eu bywydau.

Mae鈥檔 sicrhau bod materion cydraddoldeb, gan gynnwys hawliau pobl anabl, yn cael eu prif-ffrydio i mewn i bolis茂au a rhaglenni llywodraeth a chyrff cyhoeddus eraill i gynorthwyo atal gwahaniaethu.

Yng Ngorffennaf 2021, cyhoeddodd y llywodraeth Ffurfio cymorth y dyfodol: y papur gwyrdd iechyd ac anabledd.^{[footnote 4]} Archwiliodd sut mae鈥檙 system les (budd-daliadau) yn gallu ateb anghenion pobl anabl yn well trwy wella profiad hawlwyr o wasanaethau llywodraeth, gan alluogi byw鈥檔 annibynnol a gwella deilliannau cyflogaeth.

Cafodd y papur gwyrdd ei ffurfio gan brofiadau pobl anabl o鈥檙 system fudd-daliadau. Mae papur gwyn sydd i fod i gael ei gyhoeddi yn ddiweddarach yn 2022 yn adeiladu ar y gwaith hwn. Mae Llywodraeth y DU yn parhau i ymgysylltu 芒 Sefydliadau Pobl Anabl (DPO) cyn hyn.

Llywodraethau datganoledig

Mae Deddf Nawdd Cymdeithasol (yr Alban) 2018 yn fframwaith ar gyfer ymagwedd seiledig ar hawliau dynol at ddarparu nawdd cymdeithasol, gan gynnwys cymorth anabledd. Mae Taliadau Anabledd Plant ac oedolion yn awr yn cael eu darparu gan Lywodraeth yr Alban yn unol 芒鈥檌 gwerthoedd o urddas, tegwch a pharch. Mae Llywodraeth yr Alban wedi ymgysylltu鈥檔 helaeth 芒 phobl anabl a rhanddeiliaid yn natblygiad cymorth anabledd. Mae hyn er mwyn sicrhau bod anghenion pobl anabl yn cael eu lleoli鈥檔 gadarn yng nghanol cymorth anabledd yn yr Alban.

Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i ymgorffori asesiadau hawliau dynol fel rhan o鈥檌 cham nesaf o wella i鈥檙 broses Asesiad Effaith Integredig. Mae Llywodraeth Cymru hefyd yn adolygu Rheoliadau Cymru yn ymwneud 芒 Dyletswydd Cydraddoldeb y Sector Cyhoeddus i sicrhau eu bod yn aros yn addas i鈥檙 pwrpas ac yn ystyried newidiadau ers iddynt gael eu cyflwyno yn 2011.

听Argymhelliad 114c

Mae Llywodraeth y DU yn gweithredu nifer o fesurau i sicrhau bod pobl anabl yn cael eu cynorthwyo i fyw鈥檔 annibynnol a bod ganddynt safon ddigonol o fyw a chyflogaeth. Mae hyn yn ogystal 芒鈥檙 amddiffyniadau cyfreithiol a gynigir trwy Ddeddf Cydraddoldeb 2010.

Cymorth tai

Ymgynghorodd y llywodraeth ar ddiwedd 2020 ar opsiynau i godi hygyrchedd cartrefi newydd yn Lloegr, gan gydnabod pwysigrwydd cartrefi addas ar gyfer pobl h欧n ac anabl. Mae鈥檙 cynlluniau hyn yn cael eu hamlinellu yn ymateb y llywodraeth, a gyhoeddwyd yng Ngorffennaf 2022. Bydd y llywodraeth yn ymgynghori ymhellach ar y newidiadau technegol i鈥檙 Rheoliadau Aseiladu i orfodi鈥檙 safon hygyrchedd M4(2) uwch, ar gyfarwyddyd statudol ac ar ei hymagwedd at sut y bydd eithriadau鈥檔 gymwys.^{[footnote 5]}

Darparodd y Grant Cyfleusterau i鈥檙 Anabl (DFG) yn Lloegr 拢573 miliwn yn y flwyddyn ariannol 2021 i 2022 i gynorthwyo pobl h欧n a phobl anabl ar incymau isel, i addasu eu cartrefi i鈥檞 hanghenion. Cyhoeddodd y llywodraeth y papur gwyn diwygio gofal cymdeithasol oedolion - Pobl wrth Galon Gofal^{[footnote 6]} - sy鈥檔 ymrwymo 拢573 miliwn ychwanegol y flwyddyn at y Grant Cyfleusterau i鈥檙 Anabl rhwng y flwyddyn ariannol 2022 i 2023 a blwyddyn ariannol 2024 i 2025. Mae鈥檔 amlinellu sut mae鈥檔 sicrhau bod y Grant Cyfleusterau i鈥檙 Anabl o fudd i ragor o bobl mewn angen.

Ymrwymodd y papur gwyn hefyd i fuddsoddiad parhaus yn y Gronfa Tai Gofal a Chymorth Arbenigol (CASSH), a 拢213 miliwn dros y 3 blynedd nesaf. Mae hyn yn cydredeg 芒 buddsoddiad 拢300 miliwn newydd i gysylltu tai ag iechyd a gofal, cynyddu鈥檙 cyflenwad o dai 芒 chymorth a chynyddu gwariant lleol ar wasanaethau ar gyfer y rheini mewn tai 芒 chymorth.

Cymorth awdurdod lleol

Mae Llywodraeth y DU yn trefnu bod hyd at 拢30 miliwn ar gael i helpu awdurdodau lleol yn Lloegr i gynyddu鈥檙 nifer o doiledau Changing Places yn sylweddol^{[footnote 7]} ym mhob rhan o鈥檙 wlad. Dyrannodd Rownd 1 拢23.5 miliwn i 190 awdurdod lleol ar draws Lloegr i gynorthwyo dros 500 o gyfleusterau toiled Changing Places. Bydd rownd 2, a lansiwyd yn Awst 2022, yn parhau i wneud siopau, strydoedd mawr a mannau cyhoeddus yn fwy hygyrch wrth ddyrannu鈥檙 拢6.5 miliwn sy鈥檔 weddill i gael ei ddarparu erbyn diwedd y flwyddyn ariannol 2023 i 2024.

Mae rownd 2 yn adeiladu ar ddeilliant rownd 1 trwy dargedu鈥檙 ardaloedd hynny lle nad oes darpariaeth o gwbl ar hyn o bryd ac awdurdodau lleol sydd wedi鈥檜 mesur o fewn y 50% uchaf o angen yn 么l y mynegai angen wedi鈥檌 ddiweddaru.

Cymorth Gofal Cymdeithasol

Sefydlodd y Ddeddf Iechyd a Gofal 2022^{[footnote 8]} fyrddau gofal integredig (ICBs) a phartneriaethau gofal integredig. Bydd hyn yn cael effaith gadarnhaol ar bobl anabl, yn enwedig 芒 mynediad at wasanaethau, trwy sicrhau cymorth iechyd a gofal integredig ac wedi鈥檌 gydgynhyrchu i alluogi pobl i fyw bywydau gwell.

Yn 2022, cefnogodd Llywodraeth y DU welliant ar gam bil y Ddeddf Iechyd a Gofal. Cyflwynodd hyn ofyniad fod pob darparwr iechyd a gofal cymdeithasol sy鈥檔 cynnal gweithgareddau rheoledig yn gorfod sicrhau bod eu staff yn derbyn hyfforddiant penodol ar anableddau dysgu ac awtistiaeth. Creodd ddyletswydd hefyd i lywodraeth y DU gyhoeddi cod ymarfer, gan wneud darpariaethau am hyfforddiant ynghylch cynnwys, darparu ac arfarnu.

Mae Llywodraeth y DU yn diwygio gofal cymdeithasol i oedolion trwy fuddsoddiad 拢5.4 biliwn dros 3 blynedd, gan adeiladu ar fesurau yn y Ddeddf Iechyd a Gofal. Mae hyn yn cynnwys 拢3.6 biliwn i ddiwygio鈥檙 system codi t芒l am ofal cymdeithasol a galluogi awdurdodau lleol i symud tuag at dalu cost deg o ofal i ddarparwyr, a 拢1.7 biliwn ychwanegol i gychwyn gwelliannau mawr ar draws gofal cymdeithasol i oedolion yn Lloegr, fel yr amlinellir yn y papur gwyn diwygio gofal cymdeithasol i oedolion.^{[footnote 9]}

Mae Llywodraeth y DU yn cynnig creu dyletswyddau newydd i gomisiynwyr byrddau gofal integredig, i sefydlu a chynnal cofrestrau i ddeall y risg o argyfwng ar lefel unigol yn eu hardal leol. Mae鈥檔 rhaid i Fyrddau Gofal Integredig ac awdurdodau lleol ystyried cofrestrau wrth gwblhau eu swyddogaethau comisiynu. Bydd hyn yn sicrhau bod gwasanaethau cymuned digonol ar gael i bobl ag anabledd dysgu a phobl awtistig sydd mewn perygl o gael eu cadw o dan y Ddeddf Iechyd Meddwl. Bwriedir i hyn alluogi cynllunio gwell a lleihau derbyniadau i leoliadau cleifion mewnol.

Mae鈥檙 polisi 鈥楢deiladu鈥檙 Cymorth Cywir鈥� yn amlinellu鈥檙 cymorth y dylai pobl ag anabledd dysgu a phobl awtisitig ei dderbyn i fyw bywydau annibynnol yn y gymuned, yn hytrach nac mewn ysbytai iechyd meddwl. Mae bwrdd darparu yn arolygu鈥檙 gwaith hwn, gan ddod 芒 sefydliadau 芒鈥檙 gallu i wneud newid a datrys problemau hanesyddol ynghyd. Yng Ngorffennaf 2022, cyhoeddodd y llywodraeth gynllun gweithredu 鈥楢deiladu鈥檙 Cymorth Cywir鈥�.^{[footnote 10]} Mae鈥檔 dod 芒 gweithredoedd ar draws llywodraeth a gwasanaethau cyhoeddus ynghyd i gryfhau cymorth cymuned a lleihau dibyniaeth gyffredinol ar ofal claf iechyd meddwl mewnol.

Cymorth cyflogaeth

Mae Llywodraeth y DU yn cynorthwyo pobl anabl i fyw bywydau annibynnol a dechrau, aros a llwyddo mewn gwaith. Mae cynlluniau鈥檔 cynnwys:

• y Rhaglen Gwaith ac Iechyd
• y rhaglen Cymorth Cyflogaeth Personol Dwys (IPES)
• Mynediad at Waith
• Hyderus o ran Anabledd
• cymorth mewn partneriaeth 芒鈥檙 system iechyd, gan gynnwys Cyngor Cyflogaeth mewn gwasanaethau Gwella Mynediad at Therapi Seicolegol (IAPT)y GIG.

Er 2019, mae mwy na 拢40 miliwn wedi cael ei fuddsoddi i鈥檙 rhaglen Cymorth Cyflogaeth Personol Dwys. Mae鈥檔 darparu cymorth dwys i bobl anabl 芒 rhwystrau cymhleth rhag gweithio, ac mae鈥檔 gallu cael ei ddarparu am hyd at 21 mis, gan gynnwys 6 mis o gymorth dwys mewn gwaith. Bydd yn darparu cymorth i 11,188 o bobl anabl i ganfod gwaith dros 4 blynedd.

Bydd Llywodraeth y DU yn darparu 拢1.3 biliwn o gyllid ar gyfer cymorth cyflogaeth i bobl anabl a phobl 芒 chyflyrau iechyd rhwng 2022 a 2025. Yn y papur polisi Gwella Bywydau: Dyfodol Gwaith, Iechyd ac Anabledd,^{[footnote 11]} a gyhoeddwyd yn Nhachwedd 2017, gosododd y llywodraeth nod i leihau bwlch cyflogaeth yr anabl a chael un miliwn yn rhagor o bobl anabl mewn cyflogaeth erbyn 2027. Rhwng 2017 a 2022, cynyddodd y nifer o bobl anabl mewn cyflogaeth o 1.3 miliwn, gan gyrraedd y nod yn hanner yr amser.

Mae鈥檙 llywodraeth wedi symud ei ymrwymiad i ymgynghori ymlaen ar 鈥渨neud gweithio hyblyg yn ddiofyn oni bai fod gan gyflogwyr resymau da i beidio鈥�. Caeodd yr ymgynghoriad ar 1 Rhagfyr 2021 a derbyniodd nifer sylweddol o ymatebion, yn cynnwys gan sefydliadau anabledd. Mae鈥檙 llywodraeth yn adolygu鈥檙 ymatebion a bydd yn ymateb yn y man.

Llywodraethau datganoledig

Bydd Llywodraeth yr Alban yn buddsoddi 拢10 miliwn mewn toiledau Changing Places^{[footnote 12]} dros y tymor seneddol hwn i annog y datblygu a鈥檙 darparu o ragor o doiledau Changing Places ledled yr Alban, gan ganiat谩u mynediad haws at ddigwyddiadau a lleoliadau awyr agored o gwmpas y wlad. Ym Medi 2020, ymrwymodd Llywodraeth yr Alban i sefydlu Gwasanaeth Gofal Cenedlaethol gweithredol (NCS), a chyflwynodd ddeddfwriaeth ym Mehefin 2022 i alluogi ei greu.^{[footnote 13]} Y Gwasanaeth Gofal Cenedlaethol fydd diwygiad mwyaf uchelgeisiol gwasanaethau cyhoeddus yr Alban ers creu鈥檙 GIG.

Mae iteriad cyntaf Llywodraeth yr Alban o ddarpariaeth cyflogadwyedd datganoledig, Fair Start Scotland (FSS), yn darparu cymorth wedi鈥檌 ganoli ar unigolyn, cyfannol i鈥檙 rheini sydd bellaf o鈥檙 farchnad lafur. Ers lansio yn 2018, mae dros 41,000 o ddechreuadau FSS wedi bod, gan gynnwys mwy na 18,000 o bobl anabl - 44% o鈥檙 holl gyfranogwyr. Mae darparu wedi cael ei estyn hyd Mawrth 2023, ac mae darparwyr gwasanaeth yn gweithio 芒 Sefydliadau Pobl Anabl i wella鈥檙 cynnig cymorth yn barhaus.

Mae Llywodraeth Cymru yn datblygu cyfarwyddyd newydd ar gyfer Asesiadau Marchnad Tai Lleol (LHMA) ag awdurdodau lleol a chymdeithasau tai, gan gynnwys dadansoddiad o鈥檙 angen am gartrefi i grwpiau allweddol. Mae hyn yn cynnwys pobl anabl, pobl a chyflyrau iechyd meddwl, lleiafrifoedd ethnig, gan gynnwys menywod lleiafrifoedd ethnig, pobl h欧n a phobl ddigartref o fewn pob awdurdod lleol. Y nod yw deall:

• argaeledd tai priodol
• yr angen i鈥檙 dyfodol sy鈥檔 cael ei ragamcanu
• prinderau ar gyfer pob gr诺p allweddol

Mae cynllun newydd Llywodraeth Cymru ar gyfer cyflogaeth a sgiliau - Cymru gryfach, decach, wyrddach - a gyhoeddwyd ym Mawrth 2022,^{[footnote 14]} yn rhoi ffocws newydd ar wella deilliannau marchnad lafur i bobl anabl a grwpiau eraill. Mae鈥檔 amlygu ymrwymiad Llywodraeth Cymru at roi鈥檙 sgiliau a鈥檙 hyder i bobl gyflawni eu potensial heb ystyried cefndir, gan eu grymuso i wneud dewisiadau gwybodus i ganfod a sicrhau gwaith teg, cychwyn busnes, newid gyrfaoedd, symud ymlaen, a goresgyn rhwystrau ar hyd y ffordd.

Yn unol 芒鈥檙 ymrwymiadau yn y cytundeb 鈥楧egawd Newydd Ymagwedd Newydd鈥� mae Gweithrediaeth Gogledd Iwerddon yn parhau 芒 gwaith ar strategaeth anabledd newydd. Mae鈥檙 strategaeth yn cael ei datblygu yn unol ag ymrwymiadau鈥檙 DU o dan Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau Pobl ag Anableddau gan ddefnyddio ymagwedd gydgynllunio, 芒 chyfranogaeth pobl fyddar ac anabl a鈥檜 sefydliadau cynrychioladol, gan gynnwys Sefydliadau Pobl Anabl. Bydd yn darparu fframwaith i ganolbwyntio ar ymdrechion casgliadol Gweithrediaeth Gogledd Iwerddon i wella bywydau pobl fyddar ac anabl.

Ym Mehefin 2022, cynhaliodd Gweithrediaeth Gogledd Iwerddon, mewn partneriaeth 芒 Sefydliad Harkin, Gynhadledd Cyflogaeth Anabledd Rhyngwladol Harkin 2022 ym Melffast. Roedd 630 o gynrychiolwyr o dros 30 o wledydd yn bresennol ar gyfer 47 eitem rhaglen 芒 phrif gyflwyniadau gan Fanc y Byd, Microsoft ac eraill. Ochr yn ochr 芒 digwyddiadau ehangach ar gyfer uwch arweinyddion llywodraeth a busnes, sicrhaodd rhaglen waddol dros 400 o swyddi ar gyfer pobl anabl.

Argymhelliad 114d

Mae Llywodraeth y DU yn buddsoddi鈥檔 fawr mewn cynorthwyo pobl anabl mewn amrediad o feysydd. Er enghraifft, buddsoddodd Adolygiad Gwariant 2021 dros 拢4 biliwn mewn cynlluniau wedi鈥檜 targedu鈥檔 benodol at bobl anabl, gan gynnwys cymorth cyflogaeth a lleoedd ysgol ar gyfer plant ag anghenion addysgol ac anableddau arbennig (SEND).

Ymhellach, rhagwelir y bydd Llywodraeth y DU yn gwario tua 拢67 biliwn ar fudd-daliadau yn y flwyddyn ariannol 2022 i 2023 i gynorthwyo pobl anabl a phobl 芒 chyflyrau iechyd ym Mhrydain Fawr, naill ai鈥檔 uniongyrchol neu drwy drosglwyddiadau i Lywodraeth yr Alban.听Trefnir i gyllid ychwanegol fod ar gael i Ogledd Iwerddon ddarparu鈥檙 un lefel o ddarpariaeth lles ag ym Mhrydain Fawr.

Mae Llywodraeth y DU yn cynyddu amrediad o fudd-daliadau anabledd a gofalwyr bob blwyddyn yn unol 芒 chwyddiant. Mae鈥檙 rhain yn cynnwys Lwfans Gweini, Lwfans Byw i鈥檙 Anabl, Taliad Annibyniaeth Personol, Lwfans Gofalwr, Lwfans Anabledd Difrifol, a Budd-dal Anabledd Anafiadau Diwydiannol. Bydd pob un o鈥檙 budd-daliadau hyn yn cael eu codi yn y flwyddyn ariannol 2022 i 2023 yn unol yn fras 芒 chyfradd chwyddiant 3.1% Mynegai鈥檙 Pris Defnyddwyr (CPI).

Cymorth costau byw

Mae Llywodraeth y DU yn darparu cymorth costau byw i aelwydydd gwerth dros 拢37 biliwn eleni. Mae hyn yn cynnwys taliad costau byw o 拢650 i bobl ar fudd-daliadau wedi鈥檜 profi am foddion. Yn ogystal, bydd 6 miliwn o bobl anabl cymwys yn derbyn taliad Costau Byw anabledd, untro o 拢150 i helpu 芒 chostau ychwanegol.

Cyllidebau personol

Mae gan ofalwyr hawl i dderbyn cyllideb bersonol wedi鈥檌 hasesu i ateb eu hanghenion gofal a chymorth. Bydd cyllideb bersonol yn cael ei chytuno yng nghynllun asesu鈥檙 gofalwr a bydd yn gallu cynnwys, er enghraifft, trefnu gofal amnewid, treuliau neu ff茂oedd teithio i ddilyn gweithgareddau hamdden neu addysg. Gellir gwneud taliadau uniongyrchol i:

• bobl anabl 16 oed neu drosodd ag anghenion tymor byr neu hir
• rhieni ag anableddau ar gyfer gwasanaethau plant
• gofalwyr 16 oed neu drosodd

Mae鈥檔 ofynnol i awdurdodau lleol ymgymryd ag asesiad gofalwr ar gyfer unrhyw ofalwr sydd ag angen cymorth arno. Os yw gofalwr yn gymwys ar gyfer cymorth, mae gan yr awdurdod lleol ddyletswydd gyfreithiol i ateb yr anghenion hyn ac i baratoi cynllun cymorth 芒鈥檙 gofalwr. Mae鈥檙 papur gwyn Diwygio Gofal Cymdeithasol oedolion, a gyhoeddwyd yn Rhagfyr 2021, yn amlinellu sut bydd y llywodraeth yn gweithio 芒鈥檙 sector i wella鈥檙 gwasanaethau a ddarperir i gynorthwyo gofalwyr sydd ddim yn cael eu talu.

Yn y papur gwyn integreiddio iechyd a gofal cymdeithasol,^{[footnote 15]} a gyhoeddwyd yn Chwefror 2022, mae Llywodraeth y DU yn ailgadarnhau ei hymrwymiad at gyllidebau personol fel modd o gynorthwyo integreiddio ar gyfer pobl, gan gynnwys pobl anabl sy鈥檔 defnyddio gwasanaethau gofal i gael y gofal cywir ar yr adeg gywir. Bydd gan staff iechyd a gofal cymdeithasol fynediad gwell hefyd at gofnodion iechyd a gofal pobl. Bydd cyllidebau wedi鈥檜 cronni a鈥檜 halinio yn caniat谩u trosglwyddiadau cydlynedig rhwng y system iechyd a鈥檙 system gofal cymdeithasol, ac felly鈥檔 osgoi oediadau hanesyddol rhwng systemau. Bydd hyn yn sicrhau dolen ddibynadwy 芒鈥檙 GIG fel bod gwasanaethau鈥檔 cynorthwyo鈥檙 unigolyn.

Cyllido gofal cymdeithasol oedolion

Mae awdurdodau lleol Lloegr yn gyfrifol am gomisiynu gwasanaethau gofal cymdeithasol oedolion. Mae gofal cymdeithasol yn cynorthwyo oedolion o bob oed, gan gynnwys pobl ifanc sy鈥檔 symud i fod yn oedolion a鈥檙 rheini o oedran gwaith ag amrediad amrywiol o anghenion. Mae llywodraeth ganolog yn dyrannu cyllid rhwng awdurdodau lleol i sicrhau bod gan bob cyngor ddigon o gyllid i ddarparu gwasanaethau i鈥檞 preswylwyr. Mae鈥檙 dyraniadau cyllid yn cynnwys fformwl芒u penodol wedi鈥檜 cynllunio i adlewyrchu anghenion cymharol gwahanol awdurdodau ac mae rhagor o gyllid yn cael ei ddyrannu i gynghorau ag anghenion cymharol uwch.

Trefnodd y Setliad Cyllid Llywodraeth Leol ar gyfer blwyddyn ariannol 2022 i 2023 fod 拢3.7 biliwn ychwanegol ar gael i gynghorau, sy鈥檔 cynnwys dros 拢1 biliwn yn benodol ar gyfer gofal cymdeithasol yn y flwyddyn ariannol 2022 i 2023. Mae hyn yn sicrhau bod cynghorau ledled y wlad yn gallu darparu gwasanaethau allweddol, gan gynnwys gofal cymdeithasol oedolion, ac yn cynorthwyo darparu rhaglen ddiwygio gofal cymdeithasol oedolion 拢5.4 biliwn y llywodraeth a gyhoeddwyd ym Medi 2021. Gweithiodd Llywodraeth y DU 芒 dros 200 o randdeiliaid i ddatblygu鈥檙 cynlluniau hyn.

Grant Rhyddhau i鈥檙 Gymuned (CDG)

Mae鈥檙 Grant Rhyddhau i鈥檙 Gymuned yn darparu 拢74 miliwn ledled y DU i gynorthwyo rhyddhau o ysbyty i鈥檙 gymuned i bobl ag anabledd dysgu a phobl awtistig. Mae鈥檙 grant yn darparu cyllid ychwanegol i awdurdodau lleol i fynd i鈥檙 afael 芒 鈥榗hostau rhedeg dwbl鈥�, lle mae costau鈥檔 digwydd pan fydd rhywun yn glaf mewnol o hyd ag angen gwely ond mae pecyn gofal cymunedol hefyd yn ei le.

I sicrhau arolygiaeth o wariant Grant Rhyddhau i鈥檙 Gymuned gan awdurdod lleol, cyflwynodd Llywodraeth y DU declyn cofnodi data ar gyfer blwyddyn ariannol 2021 i 2022 a gafodd ei ddatblygu mewn cydweithrediad 芒 llywodraeth leol, 芒鈥檙 nod o goladu data i ddangos effeithiolrwydd y grant. Bydd y sylfaen dystiolaeth yn helpu鈥檙 llywodraeth i ddeall sut mae鈥檙 grant wedi cael ei defnyddio a pha mor effeithiol mae hi wedi bod, a bydd yn ffurfio penderfyniadau鈥檙 dyfodol trwy hynny.

Llywodraethau datganoledig

Mae Strategaeth Genedlaethol yr Alban ar gyfer Trawsffurfio Economaidd^{[footnote 16]} yn cynnwys gweithredoedd i ddarparu llewyrch economaidd mewn ffordd sy鈥檔 sicrhau tegwch ac sy鈥檔 cael effaith gadarnhaol ar ein hamgylchedd. Mae鈥檔 cynnwys gweithred benodol i sefydlu Canolfan Arbenigedd mewn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol o fewn Llywodraeth yr Alban. Mae Cronfa Byw鈥檔 Annibynnol yr Alban yn darparu dyfarniadau ariannol i bobl ag anableddau dwys a/neu gymhleth ag anghenion gofal dwys sy鈥檔 byw yn yr Alban a Gogledd Iwerddon, gan gynorthwyo 2,435 o bobl yn Ebrill 2022. Mae Llywodraeth yr Alban wedi ymrwymo ymhellach i weithredu鈥檙 argymhellion a amlinellir yn yr adroddiad Coming Home Implementation^{[footnote 17]} yngl欧n 芒 phobl ag anghenion cymhleth sy鈥檔 treulio gormod o amser mewn ysbyty.

Mae Llywodraeth Cymru wedi cynyddu eu cyllideb dai i ddarparu cymhorthion ac addasiadau cartref i bobl anabl o 17.66 miliwn ym mlwyddyn ariannol 2020 i 2021 i 拢19.5 miliwn yn 2022 i 2023. Mae hyn yn cynnwys cyllid ychwanegol ar gyfer asiantaethau Gofal a Thrwsio i ddarparu addasiadau cyflym i hwyluso rhyddhau o ysbyty a lleihau鈥檙 nifer o drosglwyddiadau wedi鈥檜 hoedi o ofal, yn ogystal 芒 chwmpasu costau gwaith angenrheidiol cyn i addasiadau allu cael eu gosod, fel cynnal a chadw trydanol a gwres hanfodol neu waith atal tamprwydd.

Mae Gweithrediaeth Gogledd Iwerddon yn darparu cymorth ariannol ychwanegol i bobl sy鈥檔 dioddef colled ariannol yn dilyn ailasesiad o Lwfans Byw ag Anabledd i Daliad Annibyniaeth Personol neu sy鈥檔 apelio yn erbyn penderfyniad i beidio 芒 dyfarnu budd-daliadau. Mae cymorth tebyg ar gael i ofalwyr pobl ag anabledd sy鈥檔 profi colli budd-dal. Mae鈥檙 cymorth hwn wedi cael ei estyn hyd at 31 Mawrth 2025.

Ar hyn o bryd mae tua 390 o bobl yn derbyn dyfarniadau鈥檙 Gronfa Byw鈥檔 Annibynnol (ILF) yng Ngogledd Iwerddon. Mae gwobrau鈥檙 Gronfa Byw鈥檔 Annibynnol yn cael eu dosbarthu i鈥檙 rheini sydd ag anableddau dwys a/neu gymhleth ag anghenion gofal dwys, gan alluogi鈥檙 rhai sy鈥檔 derbyn i fyw鈥檔 annibynnol yn y gymuned. Mae鈥檙 dyfarniad yn cael ei ddefnyddio naill ai i dalu am staff asiantaeth gofal, neu i鈥檙 derbynnydd gyflogi ei gynorthwy-ydd personol ei hun.

Argymhelliad 114e

O dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010, mae鈥檔 ofynnol i bob corff cyhoeddus, darparwr gwasanaeth a chyflogwr wneud addasiadau rhesymol i unrhyw elfen o swydd neu wasanaeth sy鈥檔 rhoi person anabl o dan anfantais sylweddol o gymharu a rhywun nad yw鈥檔 anabl. Mae hyn yn gallu cynnwys darparu gwybodaeth mewn fformatau amgen, neu lle鈥檔 briodol darparu gwasanaethau dehongli.

Mae Llysgenhadon Anabledd a Mynediad Llywodraeth y DU (DAAs) yn arweinyddion diwydiant sy鈥檔 helpu i yrru gwelliannau yn hygyrchedd ac ansawdd gwasanaethau yn eu sector ar gyfer pobl anabl, fel defnyddwyr yn ogystal 芒 chyflogeion. Maent yn cwmpasu amrediad eang o sectorau preifat, gan gynnwys technoleg a hygyrchedd i鈥檙 we, recriwtio ac amgylchedd adeiledig.

Deddf Iaith Arwyddion Prydain 2022

Mae Deddf Iaith Arwyddion Prydain 2022^{[footnote 18]} yn hyrwyddo a hwyluso鈥檙 defnydd o Iaith Arwyddion Prydain (BSL) trwy ddarparu cydnabyddiaeth gyfreithiol, tra鈥檔 cadw pensaern茂aeth Deddf Cydraddoldeb 2010. Mae鈥檙 ddeddf yn cydnabod BSL fel iaith o Brydain Fawr (Cymru, Lloegr, a鈥檙 Alban). Nid yw鈥檔 estyn y gydnabyddiaeth hon i Ogledd Iwerddon gan fod dwy iaith arwyddion wahanol yn cael eu defnyddio yng Ngogledd iwerddon - BSL a Iaith Arwyddion Iwerddon (ISL). Nid yw iaith Arwyddion Iwerddon o fewn cwmpas y Ddeddf.

Mae Deddf Iaith Arwyddion Prydain:

• yn cydnabod BSL fel iaith o Brydain Fawr
• yn rhoi dyletswydd ar Ysgrifennydd Gwladol Llywodraeth y DU i adrodd ar hyrwyddo a hwyluso BSL gan adrannau gweinidogol
• yn rhoi dyletswydd ar Ysgrifennydd Gwladol Llywodraeth y DU i gyhoeddi cyfarwyddyd i adrannau gweinidogol ar hyrwyddo a hwyluso BSL yn gyffredinol ar draws eu cyfathrebiadau cyhoeddus

Mae Bwrdd Cynghori BSL yn cael ei sefydlu i lywio gweithredu鈥檙 Ddeddf o bersbectif pobl sy鈥檔 defnyddio BSL. Bydd yn cynnwys arwyddwyr BSL yn bennaf a bydd yn gweithredu yn BSL a Saesneg, 芒鈥檙 holl bapurau cyfarfodydd ar gael ar-lein.

Gwasanaethau cyflogaeth hygyrch a chymorth lles

Mae cyfathrebiadau sy鈥檔 hyrwyddo鈥檙 cynllun Mynediad at Waith ar gael mewn amrediad o fformatau, gan gynnwys fideos BSL a fersiynau hawdd eu darllen. Yn ogystal 芒 gweithio 芒 phob technoleg gynorthwyol gyffredin, bydd gan ddefnyddwyr ddewis o sianeli a theithiau a chymorth fydd yn gallu helpu i鈥檞 cefnogi i geisio am a hawlio grant.

Mae Mynediad at Waith yn trawsffurfio ei wasanaeth i ddarparu gwasanaeth digidol modern, effeithlon sy鈥檔 darparu profiad gwell i鈥檙 defnyddiwr. Mae hyn yn cynnwys galluogi defnyddwyr i gyflwyno hawliad ar-lein, lanlwytho tystiolaeth a chael yr hawliad wedi鈥檌 gydlofnodi鈥檔 ddigidol trwy borth cyflym a syml, yn ogystal 芒 gweld hawliadau a gwariant grant a gyflwynwyd o鈥檙 blaen. Bydd ailgynllunio hefyd o鈥檙 cais ar-lein presennol, yn cynnwys rhyngweithredoedd mwy hygyrch, cynnwys gwell a chasglu data yn fwy strwythuredig.

Mewn ymateb i鈥檙 pandemig COVID-19, gwnaeth Llywodraeth y DU newidiadau i fudd-daliadau iechyd ac anabledd i ddiogelu iechyd hawlwyr a staff, ac i flaenoriaethu hawliadau newydd a pharhad dyfarniadau. Roedd newidiadau yn cynnwys cynnal asesiadau dros y ff么n, lle鈥檔 addas, yn ogystal ag asesiadau ar bapur, wyneb yn wyneb a fideo, a gallugoi trydydd part茂on i ymuno ag asesiadau dros y ff么n ac wyneb yn wyneb yn 么l yr angen.

Hygyrchedd digidol

Mae Gwasanaeth Digidol y Llywodraeth (GDS) wedi sefydlu t卯m monitro hygyrchedd i fonitro sampl o wefannau ac apiau symudol sector cyhoeddus am hygyrchedd. Mae Gwasanaeth Digidol y Llywodraeth a鈥檙 Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol, Comisiwn Cydraddoldeb Gogledd Iwerddon a鈥檙 Gwasanaeth Cymorth Cynghorol Cydraddoldeb wedi sefydlu proses adrodd am ddefnyddwyr trwy鈥檙 datganiadau hygyrchedd i鈥檞 gwneud yn haws i ddefnyddwyr anabl adrodd am faterion hygyrchedd ar wefannau sector cyhoeddus. Mae Gwasanaeth Digidol y Llywodraeth yn parhau i hyrwyddo鈥檙 agenda hygyrchedd digidol ar draws y sector cyhoeddus a鈥檙 cyhoedd yn ehangach trwy gyfarwyddyd, cymorth a hyfforddiant.

Llywodraethau datganoledig

Mae Deddf Nawdd Cymdeithasol (yr Alban) 2018 yn gofyn i weinidogion yr Alban ystyried pwysigrwydd cyfathrebu mewn ffordd gynhwysol, gan sicrhau bod pobl ag anhawster cyfathrebu yn gallu derbyn gwybodaeth a mynegi eu hunain mewn ffyrdd sy鈥檔 ateb eu hanghenion. Mae鈥檙 ddeddf hefyd yn gofyn i weinidogion yr Alban sicrhau bod gwybodaeth ar gael yn gyhoeddus mewn fformat hygyrch.

Mae Llywodraeth yr Alban yn parhau i gyllido a chynorthwyo鈥檙 Gwasanaeth Trosglwyddo Fideo yn dehongli BSL YR ALBAN ar-lein. Mae hyn yn galluogi defnyddwyr Byddar a Dall Fyddar BSL i ffonio, trwy ddehonglwyr trosglwyddo fideo, rhifau sector preifat yn ogystal 芒 rhifau statudol a thrydydd sector, 24 awr y dydd, 365 dydd y flwyddyn.

Yn 2004, cydnabu Llywodraeth Cymru BSL fel iaith yn ffurfiol. Ers hynny, mae Llywodraeth Cymru wedi cefnogi hyfforddiant i gynyddu鈥檙 nifer o ddehonglwyr cymwys yng Nghymru,a sicrhaodd fod polis茂au, rhaglenni a deddfwriaeth ar draws Llywodraeth Cymru yn cydnabod pwysigrwydd cyfathrebiadau hygyrch.

Mae Llywodraeth Cymru wedi ymgynghori ar gyflwyno Fframwaith Addasiadau Tai Strategol i ddod 芒 darparwyr addasiadau, gwasanaethau iechyd a gofal, proffesiynau perthynol i iechyd a phobl anabl ynghyd i wella gwybodaeth am a mynediad at wasanaethau sy鈥檔 cynorthwyo byw鈥檔 annibynnol, gan gynnwys addasiadau i鈥檙 cartref. Bydd y fframwaith yn gweithredu ar lefel ranbarthol ledled Cymru a disgwylir iddo gael ei weithredu o Ebrill 2023.

O dan y Ddeddf Gwahaniaethu ar sail Anabledd 1995, mae gan Wasanaeth Sifil Gogledd Iwerddon (NICS) ddyletswydd i wneud addasiadau rhesymol i bobl anabl.

Mae amrediad o hyfforddiant ar gael i staff NICS i鈥檞 helpu i gynorthwyo pobl Gogledd Iwerddon sy鈥檔 cyrchu gwasanaethau allweddol, gan gynnwys modiwl e-ddysgu ymwybyddiaeth o anabledd penodol i staff llinell flaen a hyfforddiant ar gynorthwyo pobl bregus. Cafodd cynnyrch ymwybyddiaeth o awtistiaeth newydd ei lansio ym Mehefin 2022.

Mae NICS yn parhau鈥檔 ymrwymedig i fod yn sefydliad cyfeillgar i JAM (Just a Minute) i bobl ag anawsterau dysgu, awtistiaeth, neu rwystrau rhag cyfathrebu.听Mae hyfforddiant ymwybyddiaeth o Gerdyn JAM ar gael i鈥檙 holl staff.

Argymhelliad 114f

Ym Mai 2020, cafodd newidiadau mewn deddfwriaeth eu gwneud i ddileu鈥檙 gofyn i geiswyr cymorth cyfreithiol 芒 dyled, gwahaniaethu ac achosion anghenion addysgol arbennig geisio cyngor trwy wasanaethau ff么n y Cyngor Cyfreithiol Sifil, gan ailsefydlu mynediad ar unwaith at gyngor cyfreithiol wyneb yn wyneb yn yr achosion hyn.

Mae Deddf Cydraddoldeb 2010 yn diogelu pobl rhag cael gwahaniaethu yn eu herbyn oherwydd anabledd yn narpariaeth gwasanaethau ac mewn cyflogaeth. Yn yr un modd 芒鈥檙 holl ddarpariaethau o dan y ddeddf, mae鈥檔 fater i rywun sy鈥檔 credu ei fod wedi bod yn destun gwahaniaethu oherwydd anabledd, gan gynnwys methiant i ddarparu addasiadau rhesymol i geisio cyngor neu unioni yn bersonol. Gallant gysylltu 芒鈥檙 Gwasanaeth Cynghori a Chefnogi Cydraddoldeb (EASS), llinell gymorth y llywodraeth a sefydlwyd i ddarparu cyngor arbenigol am ddim a chymorth manwl i bobl 芒 phryderon gwahaniaethu. Gellir cysylltu 芒鈥檙 Gwasanaeth Cynghori a Chefnogi Cydraddoldeb trwy eu gwefan, dros y ff么n neu ff么n testun. Mae gan y Gwasanaeth Cynghori a Chefnogi Cydraddoldeb y gallu i ymyrryd ar ran rhywun a darparwr gwasanaeth i helpu datrys mater. Mae鈥檔 gallu rhoi cyngor i bobl hefyd sy鈥檔 dymuno cymryd eu cwyn ymhellach ar eu hopsiynau.

Mae鈥檙 Gwasanaeth Cynghori, Cymodi a Chyflafareddu (Acas) yn darparu cyngor awdurdodol a diduedd am ddim i gyflogeion, ymgeiswyr a chyflogwyr trwy eu gwefan a llinell gymorth ff么n neu drosglwyddiad testun. Cynigir y cyfle i unrhyw un sy鈥檔 cysylltu ag Acas ddefnyddio鈥檙 gwasanaeth cymodi cynnar. Os nad yw鈥檙 broses yn mynd ymlaen i鈥檙 llys, bydd y Tribiwnlys Cyflogaeth yn penderfynu a oes gweithred o wahaniaethu wedi digwydd.

Yng Ngorffennaf 2021, lansiodd Acas ynghyd 芒鈥檙 Adran ar gyfer Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol hyb cynghori ar-lein i helpu pobl anabl yng Nghymru, Lloegr, a鈥檙 Alban i ddeall eu hawliau yn y gwaith. Yng Ngogledd Iwerddon, mae cyngor ar gael trwy鈥檙 Comisiwn Cydraddoldeb ar gyfer Gogledd Iwerddon.

Mae defnyddwyr llys a thribiwnlys yn cael eu hannog i gysylltu 芒鈥檙 llys cyn unrhyw fath o wrandawiad i drafod yr addasiadau neu gymorth penodol sydd eu hangen arnynt, i alluogi eu hanghenion unigol i gael eu hateb. Mae gwybodaeth am addasiadau rhesymol ar gael ar 51茶馆.^{[footnote 19]} Mae cyfarwyddyd addasiad rhesymol a chyfarwyddyd dysgu ac anabledd ehangach yn cael ei ddarparu i holl staff Gwasanaeth Llysoedd a Thribiwnlysoedd EF. Mae pob cyfarwyddyd yn codi ymwybyddiaeth o鈥檙 materion y gall pobl 芒 cholled clyw wynebu, a鈥檙 addasiadau rhesymol sy鈥檔 gallu eu helpu i gymryd rhan lawn mewn gwrandawiadau.

Yn 2021, dilynodd Llywodraeth y DU ei gyfraniad 拢5.4 miliwn i gynorthwyo鈥檙 sector nid-er-elw 芒 拢2 miliwn ychwanegol i reoli effeithiau parhaol COVID-19. Cynorthwyodd y Grant Cynaliadwyedd Sector 66 sefydliad nid-er-elw yng Nghymru a Lloegr am y flwyddyn ariannol 2021-2022. Yng听Ngorffennaf 2022, cyhoeddodd y llywodraeth 拢3.2 miliwn mewn cyllid grant newydd i ymgyfreithwyr mewn gwasanaethau cymorth personol am y flwyddyn 2022 i 2023.i Bydd y cynllun hwn听yn parhau i helpu sicrhau bod pobl bregus sy鈥檔 wynebu materion cyfreithiol sifil a theuluol yn gallu cael cymorth yn gynnar, gan leihau鈥檙 angen i fynd i lys.

Llywodraethau datganoledig

Ers i鈥檙 Tasglu Cenedlaethol ar gyfer Arweinyddiaeth Hawliau Dynol (NTfHRL) gyhoeddi ei argymhellion ym Mawrth 2021 mae Llywodraeth yr Alban wedi ymgysylltu 芒 rhanddeiliaid ar fynediad at faterion cyfiawnder trwy ei Fwrdd Cynghori, Bwrdd Gweithredol a Bwrdd Profiad Byw, ochr yn ochr 芒 nifer o drafodaethau gweithdy ar wah芒n, wedi鈥檜 targedu. Canolbwyntiodd y gweithdai hyn ar them芒u atal, rhwymed茂au heb fod yn farnwrol a llwybrau at rwymedi.

Cafodd canolwyr cofrestredig eu cyflwyno i鈥檙 System Cyfiawnder Troseddol yng Ngogledd Iwerddon yn 2013 i hwyluso cyfathrebu trwy gynorthwyo pob dioddefwr bregus, tystion, rhai dan amheuaeth a diffynyddion ag anawsterau cyfathrebu sylweddol i roi eu tystiolaeth orau yn ystod ymchwiliad yr heddlu ac mewn prawf.

Argymhelliad 114g

Mae Llywodraeth y DU yn parhau i weithio鈥檔 agos 芒鈥檙 Consortiwm Elusennau Anabledd (DCC), sy鈥檔 cynnwys 9 o elusennau anabledd mwyaf y DU.^{[footnote 20]} Eleni, mae鈥檙 DCC wedi ymgysylltu 芒鈥檙 Gweinidog dros Bobl Anabl a swyddogion ar draws llywodraeth ar faterion niferus, gan gynnwys y BIl BSL, y targed bwlch cyflogaeth anabledd, trosglwyddiad pobl anabl i fod yn oedolion, a chryfhau tystiolaeth a data ar bobl anabl a鈥檙 profiadau o fyw.

Mae Llywodraeth y DU eleni wedi dechrau gweithio 芒 Fforwm Lloegr Sefydliadau Pobl Anabl. Wedi鈥檌 sefydlu yn 2021, mae鈥檔 cael ei redeg yn llwyr ar gyfer a chan Sefydliadau Pobl Anabl. Mae dros 35 o sefydliadau yn aelodau, yn gweithio 芒 miloedd o bobl anabl ledled Lloegr. Mae鈥檙 fforwm yn gweithredu fel asiantaeth ymbar茅l ar gyfer gweithredu ar y cyd gan y Sefydliadau Pobl Anabl mwy a mwy gweithredol ledled Lloegr, gan ganiat谩u gweithgaredd strategol lefel uchel gan y sector Sefydliadau Pobl Anabl.

Cydgynhychodd aelodau鈥檙 fforwm a Sefydliadau Pobl Anabl weithdai 芒 swyddogion ar waith cynnar i wella ymgysylltu 芒鈥檙 llywodraeth. Bydd rhagor o waith dros y flwyddyn nesaf yn adeiladu ar y mewnwelediad o鈥檙 gweithdai hyn i ddyfnhau ac ehangu lleisiau Sefydliadau鈥檙 Pobl Anabl mewn datblygu polisi, yn enwedig o grwpiau sy鈥檔 cael eu tangynrychioli ar hyn o bryd.

Mae Llywodraeth y DU wedi parhau ei ddatblygiad o鈥檙 Rhwydwaith Rhanddeiliaid Rhanbarthol (RSN) yn Lloegr, yn cynnwys pobl anabl, eu sefydliadau, rhieni a gofalwyr. Mae cadeiryddion yn cynnal cyfarfodydd rhanbarthol i glywed materion a godir gan bobl anabl sy鈥檔 byw ledled Lloegr. Mae swyddogion yn cyfarfod 芒鈥檙 cadeiryddion bob mis i drafod y materion hyn a darparu rhagor o wybodaeth neu gysylltu鈥檙 cadeiryddion 芒鈥檙 cydweithiwr trawslywodraeth cywir. Yn fwy diweddar, mae鈥檙 Rhwydwaith Rhanddeiliaid Rhanbarthol wedi cael ei ganolbwyntio ar ymgysylltu 芒 swyddogion ar draws llywodraeth ar y cynnydd yng nghostau byw, materion cludiant i bobl anabl, hygyrchedd palmentydd, a鈥檙 Ymchwiliad COVID-19, ymhlith materion eraill.

Mae Llywodraeth y DU yn cydnabod pwysigrwydd rhoi lleisiau pobl anabl wrth galon datblygu polisi iechyd ac anabledd. Er enghraifft, ymgysylltodd yr Adran Gwaith a Phensiynau (DWP) a鈥檙 Gweinidog dros Bobl Anabl 芒 phobl anabl, pobl 芒 chyflyrau iechyd a鈥檜 cynrychiolwyr mewn cyfres o ddigwyddiadau, a gynhaliwyd fel rhan o鈥檙 ymgynghori cyhoeddus yr ymgymerwyd ag ef yn dilyn cyhoeddi鈥檙 papur gwyrdd ar iechyd ac anabledd yng Ngorffennaf 2021. Cafodd dros 4,500 o ymatebion eu derbyn, gan alluogi i brofiadau pobl anabl o lywio drwy鈥檙 system fudd-daliadau a chymorth cyflogaeth yr Adran Gwaith a Phensiynau gael eu clywed.

Ymgynghorodd Llywodraeth y DU ar godi safonau tai hygyrch yn 2020, gan gyfathrebu opsiynau ar gyfer newid polisi a deddfwriaethol 芒 phobl anabl a鈥檜 sefydliadau cynrychioladol. Mae鈥檙 prosiect a鈥檙 gwaith polisi hwn yn mynd rhagddo a bydd ymgynghori yn parhau ymhellach i geisio a chynnwys barn ar gynllunio, gweithredu ac arfarnu gweithredoedd, yngl欧n 芒 thai newydd hygyrch.

Mae Llywodraeth y DU yn cydnabod gwerth cyfranogiad pobl anabl mewn cynllunio a dylunio polisi. Fel y mae cydraddoldeb yn cael ei brif-ffrydio ar draws llywodraeth, mae pob adran yn gyfrifol am ymgynghori ac ymgysylltu 芒 phobl anabl a鈥檜 sefydliadau ar amrediad eang o faterion polisi sy鈥檔 cael effaith arnynt. Mae hyn yn cynnwys polis茂au a deddfwriaeth sydd ddim yn benodol i bobl anabl, ond sy鈥檔 cael effaith arnynt ynghyd ag eraill mewn cymdeithas.

Er enghraifft, mae Llywodraeth y DU wedi ymgysylltu鈥檔 helaeth ag amrediad eang o sefydliadau, gan gynnwys y rheini sy鈥檔 cynrychioli pobl anabl, i sicrhau bod prif faterion sy鈥檔 effeithio ar bobl anabl ar-lein yn gallu cael eu datrys trwy鈥檙 Bil Diogelwch Ar-lein.^{[footnote 21]} Bydd yr ymgysylltu hwn yn parhau yn ystod cymeradwyo鈥檙 bil.

Llywodraethau datganoledig

Mae datblygu strategaeth cydraddoldeb anabledd newydd i鈥檙 Alban wedi dechrau 芒 gr诺p llywio o Sefydliadau Pobl Anabl. Bydd y strategaeth yn cael ei chydgynllunio 芒 Sefydliadau鈥檙 Bobl Anabl, fydd yn ymgysylltu 芒鈥檜 haelodau anabl i sicrhau bod eu safbwyntiau鈥檔 cael eu hystyried yn ofalus.

Wedi鈥檌 lansio yn 2016, mae Fframwaith Teithio Hygyrch yr Alban^{[footnote 22]} yn amlinellu gweledigaeth bod 鈥淵r holl bobl anabl yn gallu teithio 芒鈥檙 un rhyddidd, dewis, urddas a chyfle a dinasyddion eraill鈥�.听 Cafodd ail gynllun darparu blynyddol y fframwaith^{[footnote 23]} ei lansio yn 2021. Mae cynllun darparu blynyddol 2022 yn cael ei ddatblygu ar hyn o bryd.

Amlygodd yr adroddiad - 鈥淲edi鈥檜 Cloi Allan: Rhyddhau bywydau a hawliau pobl anabl yng Nghymru y tu hwnt i COVID-19鈥�,^{[footnote 24]} a gyhoeddwyd yng Ngorffennaf 2021, yr anghydraddoldebau mae llawer o bobl anabl yn eu hwynebu yng Nghymru. Y prif ymateb sydd wedi bod i鈥檙 adroddiad yw sefydlu鈥檙 Tasglu Hawliau Anabledd gan y Prif Weinidog. Mae鈥檙 tasglu yn dod 芒 phobl 芒 sgiliau a phrofiad o fyw ynghyd, arweinyddion polisi Llywodraeth Cymru a sefydliadau cynrychioladol i fynd i鈥檙 afael 芒鈥檙 materion a rhwystrau a amlygir yn yr adroddiad, sy鈥檔 effeithio ar fywydau llawer o bobl anabl.

Allbwn y tasglu fydd cynllun gweithredu hawliau anabledd newydd i Gymru fydd yn cael ei gefnogi gan Uned Tystiolaeth Anghyfartaledd Anabledd a sefydlwyd o鈥檙 newydd. Roedd sefydlu鈥檙 uned yn cynnwys ymgynghori 芒 phobl anabl a sefydliadau cynrychiadol. Bydd ymchwil dilynol yr ymgymerir ag ef gan yr uned yn cael ei wneud gan ddefnyddio technegau cydgynhyrchu ac yn cynnwys pobl anabl ar bob cam.

Mae strategaeth anabledd newydd Gweithrediaeth Gogledd Iwerddon yn cael ei datblygu gan ddefnyddio ymagwedd cydgynllunio yn unol 芒 Chonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau Pobl ag Anableddau, 芒 ffocws ar brofiad o fyw ac ymgysylltiad uniongyrchol pobl fyddar ac anabl 芒鈥檜 sefydliadau cynrychioladol. Cafodd 3 gr诺p eu sefydlu i gynorthwyo a chynghori Gweithrediaeth Gogledd Iwerddon mewn datblygu a chynhyrchu strategaeth:

• y Panel Cynghori Arbenigol
• y Gr诺p Cydgynllunio Strategaeth
• y Gr诺p Gwaith Trawsadrannol

Argymhelliad 114h

Mae Llywodraeth y DU yn cymryd pob ffurf o droseddu casineb o ddifrif, gan gynnwys y rheini sy鈥檔 targedu pobl anabl. Mae鈥檙 fframwaith deddfwriaethol i fynd i鈥檙 afael 芒 throseddu casineb yn cynnwys darpariaethau i鈥檙 llys gynyddu dedfryd lle cafodd y drosedd ei chymell gan elyniaeth at anabledd rhywun.

Gwrthfwlio

Mae鈥檔 gyfreithiol ofynnol i bob ysgol gael polisi ymddygiad sy鈥檔 atal bwlio. Mae Llywodraeth y DU yn darparu dros 拢2 miliwn rhwng Awst 2021 a Mawrth 2023, i 5 sefydliad gwrthfwlio i gynorthwyo ysgolion i fynd i鈥檙 afael 芒 bwlio. Mae hyn yn cynnwys prosiectau sy鈥檔 targedu bwlio grwpiau penodol, fel plant ag anghenion addysgol arbennig a dioddefwyr bwlio鈥檔 perthyn i gasineb.

Bil Diogelwch Ar-lein

O dan y Bil Diogelwch Ar-lein newydd, mae鈥檔 rhaid i ddefnyddwyr neu bobl eraill sy鈥檔 cael eu heffeithio allu adrodd am gynnwys a gweithgaredd niweidiol, sarhad ar gam a chyfyngu yn hawdd, a phryderon ehangach am gydymffurfiaeth cwmni 芒鈥檌 ddyletswyddau rheoleiddiol. Mae defnyddwyr yn gallu disgwyl i gwmn茂au weithredu mewn perthynas 芒鈥檙 cwynion hynny, gan gynnwys:

• dileu cynnwys
• sancsiynau yn erbyn defnyddwyr sy鈥檔 troseddu
• gwrthdroi dileu cynnwys anghywir neu
• newidiadau i brosesau neu bolis茂au yn hytrach na iawndal ariannol

Mae Llywodraeth y DU hefyd yn diweddaru cyfraith trosedd i gyfrif am gyfathrebiadau niweidiol ar-lein, gan gynnwys y rheini sydd wedi鈥檜 cyfeirio at bobl anabl a ffigurau cyhoeddus. Gofynnodd Llywodraeth y DU i Gomisiwn y Gyfraith adolygu cyfraith trosedd sy鈥檔 bodoli ar gyfer cyfathrebiadau niweidiol ar-lein ac oddi ar-lein. Yn dilyn adroddiad terfynol Comisiwn y Gyfraith, mae鈥檙 llywodraeth yn dwyn y troseddau cyfathrebiadau newidiol, cyfathrebiadau ffug a chyfathrebiadau bygythiol ymlaen trwy鈥檙 Bil Diogelwch Ar-lein. Yn ogystal, mae鈥檙 llywodraeth hefyd yn dwyn trosedd newydd seibrfflachio a throsedd newydd o drolio epilepsi ymlaen.

Cynllun awtistiaeth

Mae Adran Iechyd a Gofal Cymdeithasol y DU yn gweithio 芒 rhanddeiliaid i ddatblygu a phrofi cynllun i wella dealltwriaeth a derbyniad cyhoeddus o awtistiaeth. Roedd hyn yn ymrwymiad yn y Strategaeth Genedlaethol i blant awtistig, pobl ifanc ac oedolion: 2021 i 2026.^{[footnote 25]} Amlinellodd y strategaeth, a gyhoeddwyd yng Ngorffennaf 2021, hefyd ymrwymiadau eraill, gan gynnwys hyrwyddo pecyn hyfforddiant cydraddoldeb anabledd i weithredwyr cludiant; ac i ailgychwyn yr ymgyrch 鈥榤ae鈥檔 daith i bawb鈥� i greu amgylchedd trafnidiaeth cyhoeddus mwy cynhwysol a chefnogol i bobl anabl.

Llywodraethau datganoledig

Derbyniodd Gorchymyn Trosedd Casineb a Threfn Gyhoeddus (yr Alban) gydsyniad brenhinol yn Ebrill 2021. Cyn gynted ag y bydd mewn grym, bydd y ddeddf yn cynnal trefniadau diogelu deddfwriaethol presennol yn erbyn troseddau a waethygir gan ragfarn yn ymwneud ag anabledd, ac yn creu trosedd newydd o gorddi casineb ar sail anabledd. Gan adeiladau ar hyn, cyfarfu鈥檙 Gr诺p Partneriaeth Trosedd Casineb Strategol am y tro cyntaf yn Ebrill 2022. Gan gynnwys partneriaid a rhanddeiliaid darparu allweddol (yn cynnwys Sefydliadau Pobl Anabl), byddant yn gweithio i ddatblygu strategaeth trosedd casineb newydd i鈥檞 chyhoeddi yn ddiweddarach eleni.

Penododd Llywodraeth Cymru Cymorth i Ddioddefwyr Cymru fel y cyflenwr ar gyfer y 鈥楪anolfan Cymorth Casineb i Gymru鈥� ar 1 Ebrill 2022. Mae鈥檙 ganolfan yn darparu cymorth ac eiriolaeth hygyrch, cyfrinachol, am ddim i holl ddioddefwyr trosedd casineb, gan gynnwys pobl anabl. Ym Mawrth 2021, lansiodd Llywodraeth Cymru ei hymgyrch gwrthdrosedd casineb o鈥檙 enw 鈥楳ae Casineb yn Brifo Cymru鈥� sydd wedi ymddangos trwy gyfathrebiadau digidol, hysbysebu wedi鈥檌 dargedu yn yr awyr agored, a hysbysebu teledu.

Mae swydd Darpar Gomisiynydd Dioddefwyr Troseddu wedi cael ei sefydlu yng Ngogledd Iwerddon. Rhan o r么l y comisiynydd yw cydnabod anghenion penodol dioddefwyr bregus a rhoi sylw penodol i ddioddefwyr trosedd casineb, gan gynnwys y rheini ag anableddau. Mae swyddogaethau鈥檙 comisiynydd yn cynnwys y gallu i gyfeirio cwynion at gyrff cyfrifol perthnasol o fewn Siarter y Dioddefwr a monitro canlyniadau鈥檙 rhain.

Argymhelliad 114i

Mae cyrff sector cyhoeddus a鈥檙 rheini sy鈥檔 ymarfer swyddogaethau cyhoeddus yn cael eu hannog i ymgynghori 芒 grwpiau anabl ac i gynnal dadansoddiad cydraddoldeb i ffurfio penderfyniadau ar eu polis茂au a darpariaeth gwasanaeth. Lle mae dadansoddiad cydraddoldeb yn adnabod effeithiau anghymesur ar bobl anabl, dylai sefydliadau ystyried opsiynau ar gyfer dileu neu leihau鈥檙 tebygolrwydd o ganlyniadau negyddol. Gall hyn gynnwys addasiadau i鈥檙 ymagwedd gyffredinol, a mesurau i liniaru鈥檙 effeithiau anghymesur posibl neu drefniadau pontio.

Gan gynorthwyo adrannau ar draws llywodraeth i gydymffurfio 芒 hyn, mae鈥檙 Uned Anabledd, sy鈥檔 ffurfio rhan o鈥檙 Hyb Cydraddoldeb yn Swyddfa鈥檙 Cabinet, yn ymgysylltu鈥檔 weithredol ag adrannau eraill Llywodraeth y DU ar ddatblygiad a gweithrediad amrediad o bolis茂au, gan gynnwys y cynllun gweithredu iechyd meddwl ac adfer llesiant COVID-19^{[footnote 26]} a phapur gwyn Ffyniant Bro鈥檙 Deyrnas Unedig.^{[footnote 27]} Mae hyn yn helpu i sicrhau bod sylw digonol yn cael ei roi i anghenion amrediad eang o bobl anabl ar draws cymdeithas ar faterion sydd ddim o reidrwydd yn benodol i bobl anabl.

Llywodraethau datganoledig

Yn Ionawr 2021, cyhoeddodd y Bwrdd Cynghori Adnewyddu Cymdeithasol yr adroddiad - 鈥極s nad yn awr, pryd?鈥�.^{[footnote 28]} Roedd yn cynnwys galwadau i weithredu sydd wedi parhau i gael effaith arwyddocaol ar waith Llywodraeth yr Alban a 69 o鈥檙 77 argymhelliad yn cael eu dwyn ymlaen yn rhannol neu鈥檔 llawn. Er bod gwaith y bwrdd wedi gorffen yn awr, mae Llywodraeth yr Alban yn parhau i adeiladu ar y galwadau i weithredu, gan fanylu ar ei ffocws ar leihau tlodi ac anfantais a sefydlu ymagwedd hawliau dynol trwy ei Strategaeth Adfer o COVID-19.

Mae Llywodraeth Cymru yn cyllido Advicelink Cymru i helpu aelwydydd incwm isel i uchafu cronfeydd incwm a chyrchu eu hawliau i fudd-daliadau. Mae Llywodraeth Cymru yn rhedeg ail ymgyrch genedlaethol hawlio budd-daliadau lles 鈥楬awliwch yr hyn sy鈥檔 ddyledus i chi鈥�. Mae nifer o ymgyrchoedd peilot wedi targedu negeseuon wedi鈥檜 teilwra a chymorth i annog hawlio ymhlith grwpiau sy鈥檔 lleiaf tebygol o fod yn hawlio鈥檙 cymorth ariannol mae ganddynt hawl iddo. Yn ogystal, gall pobl sy鈥檔 profi caledi ariannol eithafol fod yn gymwys am gymorth trwy鈥檙 Gronfa Cymorth Dewisol.

Mae strategaethau cynhwysiad cymdeithasol newydd Gweithrediaeth Gogledd Iwerddon, gan gynnwys strategaeth gwrthdlodi a strategaeth anabledd, yn cael eu datblygu gan ddefnyddio ymagwedd cydgynllunio. Bydd y strategaethau yn ystyried croestoriadedd ac yn anelu at ddod 芒 ffocws i adnabod a mynd i鈥檙 afael 芒鈥檙 materion, rhwystrau ac anfanteision sy鈥檔 tanseilio cydraddoldeb cyfle, gan gynnwys y rheini sy鈥檔 ymwneud ag anghydraddoldeb incwm.

Argymhelliad 114j

Mae gan y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol (EHRC) bwerau gorfodi i orfodi cydymffurfiaeth 芒 Deddf Cydraddoldeb 2010, gan gynnwys y darpariaethau anabledd, gwahaniaethu a hygyrchedd, ac i herio sefydliadau lle mae鈥檔 ofynnol. Os yw鈥檙 Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yn amau corff cyhoeddus o gyflawni toriad o鈥檙 darpariaethau gwahaniaethu, mae ganddo鈥檙 pwerau i gynnal ymchwiliad a gweithredu i sicrhau bod y sefydliad yn osgoi rhagor o doriadau yn y dyfodol.

Mae鈥檙 Swyddfa Ystadegau Gwladol (ONS) yn cyhoeddi ystadegau fel mater o drefn ar ganlyniadau i bobl anabl ar draws meysydd gwahanol gan gynnwys cyflogaeth, addysg, cyfranogaeth gymdeithasol, tai, llesiant, unigrwydd a throseddu. Mae鈥檙 Swyddfa Ystadegau Gwladol hefyd yn darparu data ar ddangosyddion fel rhan o fonitro ar gyfer y Nodau Datblygu Cynaliadwy. Bydd Cyfrifiad 2021 yn galluogi amcangyfrifon wedi鈥檜 diweddaru o anabledd ac anghydraddoldeb cymdeithasol yn ogystal 芒 galluogi adrodd ar groestoriadau 芒 phob nodwedd warchodedig arall am y tro cyntaf.

Trwy weithredu argymhellion y Tasglu Data Cynhwysol, bydd y Swyddfa Ystadegau Gwladol yn gwella casglu ac adrodd am ddata yn ymwneud ag anabledd, gan gynnwys trwy gynllun gwaith t卯m Cydgordio Gwasanaeth Ystadegol y Llywodraeth.^{[footnote 29]} Mae鈥檙 cynllun yn cynnwys gweithio 芒 phrif randdeiliaid i sicrhau bod safonau anabledd yn ateb anghenion defnyddwyr, a phrofi gwelliannau a newidiadau posibl i ddyluniad y cwestiwn ar gyfer y safonau anabledd.

Llywodraethau datganoledig

Cyhoeddodd y Tasglu Cenedlaethol ar gyfer Arweinyddiaeth Hawliau Dynol (NTfHRL) ei argymhellion ym Mawrth 2021^{[footnote 30]} ar gyfer fframwaith hawliau dynol newydd i鈥檙 Alban. Mae鈥檙 adroddiad yn gwneud 30 argymhelliad yn ymwneud 芒鈥檙 fframwaith arfaethedig. Fel rhan o ddwyn yr argymhellion gan y NTfHRL a chyrff monitro cytundebau鈥檙 Cenhedloedd Unedig ymlaen, bydd Bil Hawliau Dynol newydd yn cael ei gyflwyno i Senedd yr Alban.

Allbwn cynnar o鈥檜 Uned Tystiolaeth Anghydraddoldeb Anabledd yng Nghymru fydd cydgynhyrchu cwestiynau arolwg, gan alluogi cyfranogwyr ymchwil i hunanadnabod yn anabl gan rwystrau cymdeithasol ac i archwilio beth yw鈥檙 rhwystrau hynny. Bydd hyn yn amlygu cyfleoedd i ddefnyddio鈥檙 cwestiynau newydd a datblygu dealltwriaeth ddyfnach o raddau鈥檙 anghydraddoldebau ymhlith pobl anabl a heb fod yn anabl. Bydd hyn yn cynnwys sut mae rhwystrau cymdeithasol yn effeithio鈥檔 uniongyrchol ar allu rhywun i fwynhau amddiffyniad cymdeithasol, safon digonol o fyw, byw鈥檔 annibynnol ac i weithio.