51茶馆

1. Sut mae caffael hawddfreintiau trwy bresgripsiwn

Presgripsiwn yw caffael hawl trwy hir ddefnydd neu fwynhau; mae鈥檙 gyfraith yn tybio y rhoddwyd yr hawl yn gyfreithlon. Mae 3 dull o gaffael hawddfraint trwy bresgripsiwn:

• trwy gyfraith gwlad
• trwy grant cyfoes coll
• o dan Ddeddf 1832

Pa ddull bynnag y dibynnir arno, rhaid i鈥檙 defnydd fod am o leiaf 20 mlynedd ac mae鈥檙 pwyntiau canlynol yn berthnasol.

1.1 Defnydd fel hawl

Rhaid i鈥檙 defnydd fod heb rym, heb gyfrwystra, a heb ganiat芒d (nec vi, nec clam, nec precario). Ni all defnydd fod yn ddefnydd fel hawl tra bo鈥檙 tir buddiol a鈥檙 tir sy鈥檔 dwyn y baich yn yr un meddiant.

1.2 Defnydd gan neu ar ran perchennog rhydd-ddaliol yn erbyn perchennog rhydd-ddaliol arall

Ceir 2 fater yma.

Yn gyntaf, gall defnydd tenant sefydlu hawddfraint ond mae鈥檔 atafaelu i鈥檙 ystad rydd-ddaliol. Mae hyn yn golygu na all tenant gaffael hawddfraint dros dir arall a berchnogir gan ei landlord, gan na all landlord gael hawliau yn ei erbyn ei hun, ac mae hyn yn gymwys p鈥檜n ai oes gan y tir arall hwnnw denant ai peidio. Mae hefyd yn golygu na fydd unrhyw hawddfraint sy鈥檔 codi yn dod i ben gyda鈥檙 brydles.

Yn ail, lle y mae tenant yn meddiannu鈥檙 tir sy鈥檔 dwyn y baich, mae p鈥檜n ai y mae hawddfraint ragnodol yn codi yn dibynnu ar a gytunodd perchennog rhydd-ddaliol y tir sy鈥檔 dwyn y baich 芒鈥檙 defnydd. Eglurir y sefyllfa yn Williams v Sandy Lane (Chester) Ref [2006] EWCA Civ 1738; gweler yn arbennig para.24. Yn fyr, mae hyn yn golygu:

• os dechreuodd y denantiaeth cyn y cyfnod defnyddio, caiff y cais ei ddileu oni bai y bu gan y rhydd-ddeiliad wybodaeth wirioneddol neu briodoledig am y defnydd ac y gallai fod wedi cymryd camau i atal y defnydd yn ystod y denantiaeth
• os dechreuodd y denantiaeth ar 么l y cyfnod defnyddio, caiff y cais ei ddileu oni bai (i) y bu gan y rhydd-ddeiliad wybodaeth wirioneddol neu briodoledig am y defnydd cyn iddo gael ei roi neu (ii) y bu gan y rhydd-ddeiliad wybodaeth wirioneddol neu briodoledig am y defnydd dim ond ar 么l iddo gael ei roi ond y gallai fod wedi cymryd camau i atal y defnydd

1.3 Rhaid i鈥檙 defnydd fod yn ddi-dor

Nid oes angen i鈥檙 defnydd fod yn gyson ond bydd cyfnodau hir, diesboniad o ddiffyg defnydd yn atal hawddfraint rhag codi. Lle bo鈥檙 cais yn cael ei wneud o dan Ddeddf 1832, nid yw toriad yn cael ei drin fel toriad yn y defnydd nes bydd wedi ei oddef am flwyddyn.

1.4 Rhaid i鈥檙 hawl sy鈥檔 cael ei hawlio fod yn un y gellid bod wedi ei rhoi鈥檔 gyfreithlon

Ystyriwyd y pwynt hwn yn Nh欧鈥檙 Arglwyddi鈥檔 ddiweddar yn achos Bakewell Management Ltd yn erbyn Brandwood ([2004] UKHL 14).

Os na ellid bod wedi rhoi鈥檙 hawl yn gyfreithlon trwy weithred, fel hawl i lygru afon yn groes i waharddiad statudol, nid oes modd ei chaffael trwy bresgripsiwn.

Mae adran 193(4) o Ddeddf Cyfraith Eiddo 1925 yn ei gwneud yn drosedd i yrru cerbyd dros gomin. Mae adran 34 o Ddeddf Traffig y Ffyrdd 1988 yn ei gwneud yn drosedd i yrru cerbyd modur dros dir nad yw鈥檔 ffordd, sy鈥檔 gilffordd gyfyngedig, neu dros dir y mae llwybr cyhoeddus neu Iwybr ceffylau yn rhedeg drosto. Fodd bynnag, ni chyflawnir y ddau drosedd ond wrth yrru dros y tir 鈥榟eb awdurdod cyfreithlon鈥�. Gan y gellid bod wedi rhoddi鈥檔 gyfreithlon yr hawl i yrru dros y tir dan sylw, mae modd ei chaffael trwy bresgripsiwn.

1.5 Tir rheilffordd a chamlas

Ers derbyn Deddf Comisiwn Cludiant Prydeinig 1949, ni fu modd caffael hawl tramwy trwy bresgripsiwn dros dir ym meddiant y comisiwn ac yn ffurfio mynediad neu fynedfa i, ymysg pethau eraill, unrhyw orsaf, depo, doc neu harbwr yn perthyn i鈥檙 comisiwn (adran 57 o Ddeddf Comisiwn Cludiant Prydeinig 1949). Erbyn hyn rhaid cymryd bod y cyfeiriadau at y comisiwn yn cynnwys awdurdodau rheilffyrdd olynol a鈥檙 Ymddiriedolaeth Camlesi ac Afonydd.

2. Gweithredu鈥檙 hawddfreintiau pan nad oes cofnodion yn y gofrestr

Nid oes unrhyw ofyniad i wneud cofnodion yn y gofrestr o ran hawddfreintiau trwy bresgripsiwn.

Mae mantais holl fuddion sy鈥檔 bodoli er lles ystad yn breinio yn y perchennog cofrestredig ar gofrestriad cyntaf (adrannau 11(3), 12(3) o Ddeddf Cofrestru Tir 2002) ac yna bydd yn mynd ymlaen ar drosglwyddo鈥檙 ystad gofrestredig.

Buddion cyfreithiol fydd hawddfreintiau sy鈥檔 codi trwy bresgripsiwn cyfraith gwlad neu athrawiaeth grant cyfoes coll. Mae prynwr tir digofrestredig sy鈥檔 dwyn baich yn rhwym dan fuddion cyfreithiol. Yn dilyn cofrestriad cyntaf y tir sy鈥檔 dwyn y baich, buddion gor-redol yw鈥檙 rhan fwyaf o hawddfreintiau cyfreithiol (adran 29 ac Atodlen 3 i Ddeddf Cofrestru Tir 2002) ac felly鈥檔 gallu cyfrwymo perchnogion cofrestredig olynol y tir sy鈥檔 dwyn y baich.

Mae modd i hawddfraint golli ei grym ar warediad cofrestredig os nad oedd y trosglwyddai yn ymwybodol ohoni mewn gwirionedd, nad oedd yn amlwg ar archwiliad rhesymol ofalus o鈥檙 tir, ac na chafodd ei harfer o fewn blwyddyn i鈥檙 trosglwyddiad. Fodd bynnag, nid yw hyn yn berthnasol i hawddfreintiau oedd yn fuddion gor-redol o ran ystad gofrestredig ar ddyfodiad Deddf Cofrestru Tir 2002 i rym ar 13 Hydref 2003.

Ni fydd y rhan fwyaf o hawddfreintiau trwy bresgripsiwn yng nghategori hawddfreintiau sy鈥檔 colli eu grym gan y byddant yn cael eu defnyddio鈥檔 rheolaidd. Fodd bynnag, ni ddylid anwybyddu posibilrwydd colli hawddfraint fel hyn. Bydd cofnodi rhybudd o hawddfraint yng nghofrestr y teitl sy鈥檔 dwyn y baich yn sicrhau nad yw鈥檔 colli ei grym ar warediad pellach y tir sy鈥檔 dwyn y baich.

3. Y cofnodion y mae modd eu gwneud yn y gofrestr o ran yr hawddfreintiau

Yn fras, mae鈥檙 cofnodion a wnawn yn y gofrestr yn dibynnu ar y canlynol:

• a yw鈥檙 tir buddiol a鈥檙 tir sy鈥檔 dwyn baich wedi eu cofrestru neu ai dim ond un ohonynt sydd wedi ei gofrestru
• lle bo鈥檙 tir sy鈥檔 dwyn y baich yn ddigofrestredig, a gyflwynwyd tystiolaeth foddhaol o deitl

3.1 Mae budd yr hawliwr yn y tir buddiol a鈥檙 ystad rydd-ddaliol yn y tir sy鈥檔 dwyn y baich yn gofrestredig: cofrestru鈥檙 budd a nodi鈥檙 baich

Gall perchennog cofrestredig wneud cais i gael ei gofrestru鈥檔 berchennog hawddfraint gyfreithiol yn berthynol i鈥檙 ystad gofrestredig; mewn geiriau eraill, gall wneud cais i gofrestru budd yr hawddfraint. Os yw鈥檙 cais mewn trefn, ac os o鈥檙 dystiolaeth rydym wedi ei gweld, ein bod yn credu ei bod yn fwy tebygol na pheidio bod hawl gan yr hawliwr i gael ei gofrestru felly, byddwn yn anfon rhybudd o鈥檙 cais at berchennog cofrestredig y tir sy鈥檔 dwyn y baich ac at bobl eraill, megis arwystleion cofrestredig, sydd, yn 么l y gofrestr, 芒 budd yn y tir.

Ar yr amod nad ydym yn derbyn gwrthwynebiad i鈥檙 rhybudd neu rybuddion, gwnawn gofnod yng nghofrestr eiddo鈥檙 tir buddiol i鈥檙 perwyl bod gan y tir hwn fudd yr hawddfraint. Os mai dim ond rhan o鈥檙 tir yn y teitl yw鈥檙 tir buddiol, bydd y cofnod yn nodi rhan y teitl cofrestredig sydd 芒 budd yr hawddfraint. Mae cofnod o鈥檙 fath yn gwarantu bodolaeth yr hawl at ddiben darpariaethau indemniad Deddf Cofrestru Tir 2002.

Ar yr un pryd, gwnawn gofnod yn y gofrestr arwystlon ar gyfer y tir sy鈥檔 dwyn y baich. Os mai dim ond rhan o鈥檙 tir yn y teitl yw鈥檙 tir sy鈥檔 dwyn y baich, bydd y cofnod yn nodi rhan y teitl cofrestredig sy鈥檔 ddarostyngedig i鈥檙 hawddfraint.

Efallai nad yr un geiriad fydd i鈥檙 cofnod 芒鈥檙 hawl sy鈥檔 cael ei hawlio gan y ceisydd yn ei gais. Mae hyn oherwydd bod natur yr hawl trwy bresgripsiwn yn cael ei phennu gan y defnydd y cododd ohono.

Bydd y cofnod yn y gofrestr eiddo ar gyfer y tir buddiol a鈥檙 rhybudd yn y gofrestr arwystlon ar gyfer y tir sy鈥檔 dwyn y baich yn datgan i鈥檙 hawl gael ei chaffael trwy ddefnydd hir a bydd yn cyfeirio at y datganiad(-au) o wirionedd neu ddatganiad(-au) statudol a gyflwynwyd i gefnogi鈥檙 cais, a fydd yn agored i鈥檞 harchwilio.

Gallai cofnodion nodweddiadol ar gyfer y budd a鈥檙 baich fod yn debyg i hyn:

(Budd)

(Baich)

Bydd yr hawliadau a wnaed i gefnogi鈥檙 cais yn amlwg o鈥檙 datganiad statudol neu ddatganiad o wirionedd cefnogol.

(Gallai hawliwr y mae ei fudd yn y tir buddiol yn gofrestredig wneud cais hefyd i nodi鈥檙 baich, ac nid i gofrestru鈥檙 budd. Ni fyddai鈥檔 rhaid diddwytho鈥檙 teitl i鈥檙 tir buddiol).

3.2 Dim ond budd yr hawliwr yn y tir buddiol sy鈥檔 gofrestredig: cofrestru鈥檙 budd

Fel yr eglurwyd yn adran 3.1, gall perchennog cofrestredig wneud cais i gael ei gofrestru鈥檔 berchennog hawddfraint gyfreithiol yn berthynol i鈥檞 ystad gofrestredig. Yn ychwanegol at y dystiolaeth o ddefnydd parhaus fel hawl, gan neu ar ran ac yn erbyn y perchnogion rhydd-ddaliol, am gyfnod o leiaf 20 mlynedd, bydd yn rhaid i鈥檙 hawliwr ddiddwytho鈥檙 teitl i鈥檙 tir sy鈥檔 dwyn y baich a chyflwyno cyfeiriad y perchennog rhydd-ddaliol i ni. Gall yr hawliwr ddiddwytho鈥檙 teitl trwy鈥檙 talfyriad neu grynodeb archwiliedig neu ardystiedig a fyddai鈥檔 cael eu cyflwyno ar werthiant yr ystad rydd-ddaliol yn y tir caeth. Os yw鈥檙 cais mewn trefn, ac os o鈥檙 dystiolaeth rydym wedi ei gweld, ein bod yn credu ei bod yn fwy tebygol na pheidio bod hawl gan yr hawliwr i gael ei gofrestru felly, byddwn yn anfon rhybudd o鈥檙 cais at berchennog rhydd-ddaliol y tir sy鈥檔 dwyn y baich yn ogystal ag unrhyw un arall a all fod 芒 budd yn y tir.

Os na dderbyniwn wrthwynebiad i鈥檙 rhybuddion a gyflwynwyd ac nad oes rheswm dros gredu bod unrhyw rybudd heb ei dderbyn, gallwn gofrestru budd yr hawddfraint yn yr un modd 芒 phe bai鈥檙 tir sy鈥檔 dwyn y baich wedi ei gofrestru.

Yn gyffredinol, lle nad yw鈥檙 hawliwr yn diddwytho teitl i鈥檙 tir sy鈥檔 dwyn y baich a darparu cyfeiriad y perchennog rhydd-ddaliol, nid ydym yn cyflwyno unrhyw rybuddion. Byddwn yn gwneud cofnod fel a ganlyn yng nghofrestr eiddo鈥檙 tir buddiol:

Byddwn yn gwneud cofnod tebyg mewn achosion lle bo gennym sail i gredu ei bod yn bosibl na dderbyniwyd rhybuddion a gyflwynwyd gennym.

Fel y mae ffurf y cofnod yn mynegi, byddwn yn ffeilio cop茂au o鈥檙 datganiadau o wirionedd neu ddatganiadau statudol a gyflwynwyd i gefnogi鈥檙 cais ac mae modd eu harchwilio a chael cop茂au swyddogol yn yr un modd 芒 mwyafrif categor茂au eraill y dogfennau y cyfeirir atynt yn y gofrestr. Lle nodwyd hawl i hawddfraint gennym yng nghofrestr eiddo鈥檙 tir buddiol cyn 25 Mawrth 2002 (o dan reol 254 o Reolau Cofrestru Tir 1925), nid yw鈥檙 cofnod yn cyfeirio at y datganiadau statudol a gyflwynwyd i gefnogi鈥檙 cais. Fodd bynnag, gall y perchennog cofrestredig wneud cais ysgrifenedig i addasu鈥檙 cofnod fel ag i gyfeirio at y datganiadau statudol perthnasol (nid oedd datganiadau o wirionedd yn cael eu defnyddio ar y pryd).

3.3 Dim ond yr ystad rydd-ddaliol yn y tir sy鈥檔 dwyn y baich sy鈥檔 gofrestredig: nodi鈥檙 baich

Os yw鈥檙 hawliwr yn hawlio ei fod wedi caffael hawddfraint dros dir cofrestredig, gallwn gofnodi rhybudd a gytunwyd neu rybudd unochrog o ran yr hawddfraint a gaiff ei hawlio yng nghofrestr arwystlon y tir sy鈥檔 dwyn y baich.

Os yw鈥檙 hawliwr yn gwneud cais am rybudd a gytunwyd heb i berchennog cofrestredig y tir caeth roi ei gydsyniad i鈥檙 cofnod, dylai ddarparu dalfyriad neu grynodeb archwiliedig neu ardystiedig diweddar o鈥檌 deitl i鈥檙 tir buddiol, yn ogystal 芒鈥檙 datganiad o wirionedd neu ddatganiad statudol angenrheidiol. Rhaid i鈥檙 cofrestrydd fod yn fodlon o ran dilysrwydd hawl y ceisydd i gofnodi rhybudd unochrog heb ganiat芒d y perchennog cofrestredig.

I weld y gwahaniaeth rhwng rhybudd a gytunwyd a rhybudd unochrog, ynghyd ag enghreifftiau o gofnodion, gweler cyfarwyddyd ymarfer 19: rhybuddion, cyfyngiadau a gwarchod buddion trydydd parti yn y gofrestr.

Os yw鈥檙 cais am rybudd unochrog neu rybudd a gytunwyd, byddwn fel arfer yn cyflwyno rhybudd i berchennog cofrestredig y tir sy鈥檔 dwyn y baich. Gallwn hefyd gyflwyno rhybudd i bobl eraill sy鈥檔 ymddangos fod ganddynt fudd yn y tir.

Os cofnodir rhybudd unochrog neu rybudd a gytunwyd yng nghofrestr y tir sy鈥檔 dwyn y baich, bydd unrhyw warediad dilynol o鈥檙 tir sy鈥檔 dwyn y baich yn dod i rym yn ddarostyngedig i鈥檙 hawddfraint, ond dim ond os yw鈥檙 budd yn ddilys (adran 32(3) o Ddeddf Cofrestru Tir 2002).

3.4 Mae鈥檙 tir sy鈥檔 dwyn y baich yn ddigofrestredig

Gellir gwneud cais am rybuddiad yn erbyn cofrestriad cyntaf os yw鈥檙 tir sy鈥檔 dwyn y baich yn ddigofrestredig. Gweler cyfarwyddyd ymarfer 3: rhybuddiadau yn erbyn cofrestriad cyntaf am wybodaeth am sut i gyflwyno rhybuddiad yn erbyn cofrestriad cyntaf.

4. Gwneud cais i gael cofnodion yn y gofrestr

Fel rheol, dim ond os yw eich cais am gofrestriad cyntaf mae angen dogfennau gwreiddiol. I gael gwybodaeth am hyn, gweler cyfarwyddyd ymarfer 1: cofrestriadau cyntaf 鈥� Ceisiadau a gyflwynir gan drawsgludwyr 鈥� derbyn cop茂au ardystiedig o weithredoedd.

Os nad yw eich cais am gofrestriad cyntaf, dim ond cop茂au ardystiedig o weithredoedd neu ddogfennau yr ydych yn eu hanfon atom gyda cheisiadau Cofrestrfa Tir EF sydd eu hangen arnom. Unwaith y byddwn wedi gwneud copi wedi ei sganio o鈥檙 dogfennau a anfonir atom, byddwn yn eu dinistrio. Mae hyn yn wir am y gwreiddiol a chop茂au ardystiedig.

Fodd bynnag, byddwn yn parhau i ddychwelyd unrhyw gop茂au gwreiddiol o dystysgrifau marwolaeth neu grantiau profiant atoch.

4.1 Ffurflenni penodedig

Rhaid gwneud cais i gofrestru budd hawddfraint trwy bresgripsiwn naill ai ar ffurflen FR1 (ar adeg cofrestru鈥檙 tir buddiol am y tro cyntaf) neu ffurflen AP1 (ar unrhyw adeg ar 么l hynny).

Pan fo鈥檙 cais yn cael ei wneud ar ffurflen FR1 dylid gosod y cais yn gryno ym mhanel 5, er enghraifft:

Os yw鈥檙 tir sy鈥檔 dwyn y baich yn gofrestredig, rhaid rhoi rhif teitl y tir sy鈥檔 dwyn y baich ym mhanel 2. Efallai y bydd angen ymestyn dyfnder y panel mewn ffurflen a gynhyrchwyd trwy ddull electronig neu ddefnyddio dalen barhau ffurflen CS.

Wrth wneud y cais ar ffurflen AP1, dylid ei osod ym mhanel 4, er enghraifft:

Os yw鈥檙 tir sy鈥檔 dwyn y baich wedi ei gofrestru rhaid rhoi rhif teitl y tir sy鈥檔 dwyn y baich (fel yn yr enghraifft hon). Os oes angen, naill ai dylid ymestyn y panel ar fersiwn electronig o鈥檙 ffurflen neu dylid defnyddio dalen barhau ffurflen CS.

Lle bo鈥檙 cais i nodi baich hawddfraint yn unig, dylid gosod natur yr hawl sy鈥檔 cael ei hawlio ar ffurflen AN1 (panel 8) neu ffurflen UN1 (panel 11 neu 12) fel y bo鈥檔 briodol.

Lle bo disgrifiad geiriol yn gadael unrhyw amheuaeth o ran lleoliad neu faint yr hawddfraint, rhaid darparu cynllun ar sail map yr Arolwg Ordnans ar y raddfa fwyaf ar gyfer y cylch dan sylw. Dylai disgrifiad yr hawl sy鈥檔 cael ei hawlio gyfeirio at gynllun, wedi nodi鈥檔 eglur ac yn ofalus.

Fel yr eglurwyd, efallai y byddwn yn gorfod newid rhywfaint ar y geiriad a ddefnyddiwyd yn y ffurflen gais wrth wneud y cofnodion yn y gofrestr.

Pan fo eisiau cofnodion o ran hawddfreintiau trwy bresgripsiwn ar gofrestriad cyntaf neu gofrestru gwarediad, ond nad yw鈥檔 amlwg o鈥檙 ffurflen FR1, ffurflen AP1 neu ffurflen AN1 neu fel arall bod cofnodion o鈥檙 fath yn cael eu ceisio, ni fydd unrhyw gofnod yn cael ei wneud. Ni fydd cynnwys datganiad o wirionedd neu ddatganiad statudol yn y dogfennau cysylltiedig 芒鈥檙 cais, heb esboniad yn y ffurflen gais neu mewn llythyr eglurhaol pam y cafodd ei gynnwys, yn cael ei gymryd fel cais i wneud cofnodion yn y gofrestr. Bydd ceisiadau o鈥檙 fath yn aml yn mynd ag amser ac yn gofyn cyflwyno rhybuddion i berchnogion tir eraill mewn llawer achos. Bydd hyn yn cael ei wneud yn unig lle bo鈥檙 ceisydd wedi gwneud yn glir ei fod yn ceisio cofrestru budd hawl trwy bresgripsiwn.

Os yw鈥檙 tir buddiol yn cael ei berchnogi y cyd, rhaid i unrhyw gais gael ei wneud gan neu ar ran yr holl berchnogion.

4.2 Datganiadau o wirionedd neu ddatganiadau statudol

Cyn i ni gofrestru鈥檙 hawddfraint, neu gofnodi rhybudd a gytunwyd pan nad y perchennog cofrestredig yw鈥檙 hawliwr ac nad yw wedi cydsynio i鈥檙 cofnod, rhaid inni fod yn fodlon bod yr hawddfraint wedi ei chaffael.

I鈥檙 diben hwn, rhaid i鈥檙 hawliwr gyflwyno tystiolaeth, mewn datganiad o wirionedd neu ddatganiad statudol, o ddefnydd di-dor fel hawl, gan neu ar ran ac yn erbyn y perchnogion rhydd-ddaliol, am gyfnod o 20 mlynedd o leiaf. Rhaid i鈥檙 datganiad o wirionedd neu鈥檙 datganiad statudol osod yn fanwl y defnydd a鈥檙 mwynhad y dibynnir arno i gadarnhau鈥檙 hawl. Rhaid i鈥檙 hawl sy鈥檔 cael ei hawlio fod yn un y gellid bod wedi ei rhoi鈥檔 gyfreithlon. Ni fydd y cais yn mynd ymhellach a bydd yn cael ei ddileu os nad yw鈥檙 dystiolaeth yn ateb y gofynion hyn.

(Wrth gwrs, hyd yn oed os yw鈥檙 hawliwr yn cyflwyno鈥檙 dystiolaeth hon, nid yw鈥檔 golygu bod hawddfraint wedi ei chaffael o angenrheidrwydd. Lle seiliwyd y cais ar bresgripsiwn cyfraith gwlad, efallai y gall perchennog y tir sy鈥檔 dwyn y baich brofi na allai鈥檙 hawl fod wedi cael ei harfer o 1189 ymlaen. Lle seiliwyd y cais ar grant cyfoes coll, efallai y gall y perchennog brofi na allai neb fod wedi rhoi鈥檙 hawddfraint yn gyfreithlon. Yn yr achosion hyn, nid oes unrhyw hawddfraint).

Mewn rhai achosion gall fod angen 2 neu fwy o ddatganiadau o wirionedd neu ddatganiadau statudol (er enghraifft gan berchnogion ystad olynol lle bo angen tystiolaeth o ddefnydd yn ystod eu cyfnodau perchnogaeth priodol i ffurfio鈥檙 cyfnod o 20 mlynedd neu fwy sydd ei angen).

Dylai pob datganiad o wirionedd neu ddatganiad statudol a luniwyd at ddibenion cais am hawddfraint trwy bresgripsiwn naill ai:

• gynnwys datganiad, hyd eithaf gwybodaeth a chred y datganwr neu鈥檙 sawl sy鈥檔 gwneud y datganiad, yr arferwyd yr hawl erioed heb rym, cyfrwystra na chaniat芒d
• roi manylion o鈥檙 ffeithiau sy鈥檔 atal yr hawliwr rhag gallu gwneud y datganiad hwn

Datganiad o wirionedd yw ffurflen ST4, wedi鈥檌 dylunio i ddarparu fframwaith ar gyfer y wybodaeth y mae鈥檔 rhaid ei chynnwys mewn cais sy鈥檔 ymwneud 芒 hawddfraint trwy bresgripsiwn. Nid yw鈥檔 orfodol ei defnyddio, ac ni fydd yn gwarantu llwyddiant y cais cysylltiedig, ond bydd yn gymorth i sicrhau nad ydych wedi anghofio unrhyw beth.

Fodd bynnag, bydd unrhyw ddatganiad o wirionedd sy鈥檔 bodloni gofynion rheol 215A o Reolau Cofrestru Tir 2003 (gweler Datganiad o wirionedd) yn dderbyniol, yr un fath 芒 datganiad statudol.

Dylid sylweddoli nad oes modd caffael hawl tramwy trwy bresgripsiwn ond i鈥檙 un graddau 芒鈥檙 defnydd y mae鈥檔 dibynnu arno. Felly, os yw鈥檙 datganiad statudol yn dangos y cyfyngwyd y defnydd i fod ar ddeudroed yn unig, neu at ryw ddiben arbennig (er enghraifft i gyrraedd a gadael modurdy ar y tir buddiol), bydd y cofnodion yn y gofrestr yn adlewyrchu鈥檙 cyfyngiad hwnnw.

Os yw鈥檙 datganiad o wirionedd neu ddatganiad statudol yn cael ei wneud gan un o鈥檙 cydberchnogion, dylid ei wneud yn glir ei fod yn cael ei wneud ar ran yr holl berchnogion, os yw hynny鈥檔 wir.

4.3 贵蹿茂辞别诲诲

Er mwyn gweld pa ff茂oedd sy鈥檔 daladwy o dan y Gorchymyn Ffi Cofrestru Tir cyfredol, gweler Cofrestrfa Tir EF: 贵蹿茂辞别诲诲 Gwasanaethau Cofrestru.

Gall fod t芒l archwilio yn daladwy yn ogystal 芒鈥檙 taliad am wneud cais os penderfynwn fod angen archwiliad. Os felly, byddwn yn gofyn amdano unwaith y gwnaed y penderfyniad hwnnw ac ni fydd y cais yn gallu mynd rhagddo nes y caiff y t芒l archwilio ei dderbyn.

5. Effaith gwrthwynebiad i gais

Os derbyniwn wrthwynebiad oddi wrth unrhyw un y cyflwynwyd rhybudd o gais iddo i gofrestru budd hawddfraint, ac nid yw鈥檙 gwrthwynebiad yn ddi-sail, ni allwn fwrw ymlaen gyda鈥檙 cais nes bydd y gwrthwynebiad yn cael ei benderfynu o blaid yr hawliwr. Caiff yr hawliwr hysbysiad o鈥檙 gwrthwynebiad a鈥檙 sail iddo. Yna gall yr hawliwr ddewis un o鈥檙 3 dewis a restrir isod.

Yn yr un modd, os cofnodir rhybudd a gytunwyd neu rybudd unochrog, a bod unrhyw un y cyflwynwyd rhybudd am y cofnod (neu unrhyw berson arall) yn gwneud cais i ddileu鈥檙 rhybudd a gytunwyd neu rybudd unochrog, a bod yr hawliwr yn gwrthwynebu鈥檙 dileu, ni allwn barhau 芒 chais i ddileu ac mae gan y ceisydd yr un 3 dewis.

5.1 Tynnu鈥檙 cais yn 么l yn gyfan gwbl

Yn yr achos hwn, byddwn yn dileu鈥檙 cais, yn dychwelyd cop茂au a sganiwyd o鈥檙 papurau a gyflwynwyd ac yn hysbysu鈥檙 gwrthwynebydd o鈥檙 dilead.

5.2 Ceisio cyd-drafod datrys yr anghydfod yn uniongyrchol gyda鈥檙 gwrthwynebydd

Caiff pawb eu hannog i ddatrys anghydfodau heb yr angen am drefnau ffurfiol ble bynnag y bo modd. Nid yw Cofrestrfa Tir EF yn darparu unrhyw gyfryngu ffurfiol ond bydd ymdrechion i nodi pynciau llosg unrhyw anghydfod a gweld a oes unrhyw dir cyffredin rhwng y ddwy ochr ac a oes modd cael cytundeb. Fodd bynnag, ni ellir caniat谩u i anghydfodau barhau鈥檔 ddiderfyn ac, oni bai fod symud tuag at ddatrysiad, bydd yr anghydfod yn cael ei gyfeirio at y tribiwnlys.

5.3 Cyfeirio鈥檙 anghydfod at y tribiwnlys

O dan adran 73(7) o Ddeddf Cofrestru Tir 2002, rhaid cyfeirio unrhyw anghydfod nad oes modd ei ddatrys trwy gytundeb at y tribiwnlys. Oni bai fod pawb yn dod i gytundeb ymlaen llaw, bydd y tribiwnlys naill ai:

• yn cynnal gwrandawiad ffurfiol a rhoi dyfarniad ar yr anghydfod sy鈥檔 gyfrwymol ar bawb (yn amodol ar unrhyw ap锚l) yn yr un modd ag y byddai dyfarniad llys
• yn gorchymyn i un o鈥檙 part茂on i鈥檙 anghydfod ddechrau achos llys i ddatrys yr anghydfod. Mae cyfarwyddyd ymarfer 37: gwrthwynebiadau ac anghydfodau: ymarferiad a threfniadaeth Cofrestrfa Tir EF a chyfarwyddyd ymarfer 38: costau mewn ceisiadau cynhennus yn cynnig mwy o wybodaeth am y pwnc hwn.

6. Hawliau tramwy a gaffaelwyd o dan Reoliadau Mynedfa i Gerbydau dros Dir Comin a Thir Arall (Lloegr) 2002 a Rheoliadau Mynedfa i Gerbydau dros Dir Comin a Thir Arall (Cymru) 2004

Roedd y rheoliadau hyn, a wnaed o dan adran 68 o Ddeddf Cefn Gwlad a Hawliau Tramwy 2000 yn darparu ar gyfer creu hawddfraint gyfreithiol, yn rhoi hawl tramwy i gerbydau mewn achosion lle byddai eu defnyddio wedi arwain at hawddfraint trwy bresgripsiwn pe na bai wedi bod yn drosedd.

Diddymodd adran 51 o Ddeddf Tiroedd Comin 2006 adran 68 o Ddeddf Cefn Gwlad a Hawliau Tramwy 2000, gyda鈥檙 effaith yr aeth y rheoliadau鈥檔 ddi-rym pan ddaeth adran 51 i rym ar 1 Hydref 2006.

7. Datganiad o wirionedd

Dull o ddarparu tystiolaeth i gefnogi cais yw datganiad o wirionedd. O ganlyniad i newidiadau a wnaed gan Reolau Cofrestru Tir (Newidiad) 2008, gellir ei dderbyn at ddibenion cofrestru tir yn lle datganiad statudol.

Mae Cofrestrfa Tir EF wedi ei fabwysiadu yn dilyn y cynsail a osodwyd gan y llysoedd sifil trwy dderbyn datganiad o wirionedd fel tystiolaeth yn lle affidafid neu ddatganiad statudol.

Gweler Gwneud cais i gael cofnodion yn y gofrestr o ran cadw dogfennau a gyflwynir gyda cheisiadau.

7.1 Gofynion

At ddibenion cofrestru tir, diffinnir datganiad o wirionedd fel a ganlyn (gweler rheol 215A o Reolau Cofrestru Tir 2003):

• mae鈥檔 cael ei wneud yn ysgrifenedig gan unigolyn
• rhaid iddo gael ei lofnodi gan y sawl sy鈥檔 ei wneud (oni bai nad ydynt yn gallu ei lofnodi 鈥� gweler Datganiad o wirionedd a wneir gan unigolyn nad yw鈥檔 gallu ei lofnodi)
• nid oes rhaid iddo gael ei dyngu neu ei dystio
• rhaid iddo gynnwys datganiad o wirionedd ar y ffurf ganlynol: 鈥榗redaf fod y ffeithiau a materion a gynhwysir yn y datganiad hwn yn wir鈥�
• os yw trawsgludwr yn gwneud y datganiad neu yn ei lofnodi ar ran rhywun, rhaid i鈥檙 trawsgludwr ei lofnodi yn ei enw ei hun a datgan ym mha rinwedd mae鈥檔 llofnodi 鈥� gweler Llofnod gan drawsgludwr

7.2 Datganiad o wirionedd a lofnodir gan unigolyn nad yw鈥檔 gallu darllen

Os yw datganiad o wirionedd yn cael ei lofnodi gan unigolyn nad yw鈥檔 gallu darllen, rhaid i鈥檙 datganiad:

• gael ei lofnodi ym mhresenoldeb trawsgludwr
• chynnwys tystysgrif wedi鈥檌 llunio a鈥檌 llofnodi gan y trawsgludwr hwnnw ar y ffurf ganlynol:

7.3 Datganiad o wirionedd a wneir gan unigolyn nad yw鈥檔 gallu ei lofnodi

Os yw datganiad o wirionedd yn cael ei wneud gan unigolyn nad yw鈥檔 gallu ei lofnodi, rhaid i鈥檙 datganiad:

• nodi enw llawn yr unigolyn hwnnw
• gael ei lofnodi gan drawsgludwr yn 么l cyfarwyddyd ac ar ran yr unigolyn hwnnw
• chynnwys tystysgrif wedi鈥檌 llunio a鈥檌 llofnodi gan y trawsgludwr hwnnw ar y ffurf ganlynol:

7.4 Llofnod gan drawsgludwr

Os yw datganiad o wirionedd yn cael ei wneud gan drawsgludwr, neu os yw trawsgludwr yn gwneud a llofnodi tystysgrif ar ran rhywun sydd wedi gwneud datganiad ond nad yw鈥檔 gallu ei ddarllen neu ei lofnodi:

• rhaid i鈥檙 trawsgludwr lofnodi yn ei enw ei hun ac nid yn enw ei gwmni neu ei gyflogwr
• rhaid i鈥檙 trawsgludwr ddatgan ym mha rinwedd mae鈥檔 llofnodi a, lle bo鈥檔 briodol, enw ei gwmni neu ei gyflogwr

8. Pethau i鈥檞 cofio