51茶馆

1. Am beth mae鈥檙 canllaw hwn?

Mae鈥檙 canllaw hwn yn esbonio鈥檙 rheol yn Neddf Cydraddoldeb 2010 sy鈥檔 caniat谩u i elusen wahaniaethu drwy gyfyngu ar y gr诺p o bobl y mae鈥檔 ei helpu.

Mae鈥檙 Comisiwn Elusennau yn galw hwn yr eithriad i elusennau.

Mae鈥檙 canllaw hwn hefyd yn crynhoi (yn adran 8) nifer o eithriadau eraill yn y Ddeddf sy鈥檔 caniat谩u i elusen gyfyngu鈥檙 gr诺p o bobl y mae鈥檔 ei helpu neu dargedu buddion at grwpiau arbennig.

2. Sut mae鈥檙 canllaw hwn wedi newid?

Mae鈥檙 canllaw hwn yn fersiwn estynedig o鈥檙 crynodeb a gynhyrchodd y comisiwn ym Medi 2010.

Mae鈥檔 cynnwys:

• rhagor o wybodaeth ynghylch sut y mae鈥檙 eithriad i elusennau yn gymwys mewn amgylchiadau gwahanol
• enghreifftiau esboniadol
• rhagor o wybodaeth ynghylch sut mae eithriadau eraill y Ddeddf yn gymwys i rai elusennau

Mae鈥檙 comisiwn yn parhau i ganolbwyntio ar yr eithriad i elusennau a鈥檙 prif faterion sy鈥檔 codi ar gyfer elusennau oherwydd nid oes canllawiau manwl am yr eithriad i elusennau ar gael o ffynonellau eraill.

Mae鈥檔 bosib y bydd angen cyngor arbenigol ar elusennau sydd ag ymholiadau cymhleth ynghylch sut mae eithriadau鈥檙 Ddeddf yn berthnasol iddyn nhw.

3. Am Ddeddf Cydraddoldeb 2010 (y Ddeddf)

3.1 Beth yw effaith gyffredinol y Ddeddf?

Mae鈥檙 Ddeddf yn ei gwneud hi鈥檔 anghyfreithlon i wahaniaethu yn erbyn unrhyw un ar sail nodwedd warchodedig mewn ystod eang o feysydd, gan gynnwys cyflogaeth a darparu gwasanaethau. Mae rhai eithriadau i hyn, gan gynnwys yr eithriad i elusennau.

3.2 Beth yw nodweddion gwarchodedig?

Mae鈥檙 canlynol yn nodweddion gwarchodedig:

• oedran
• anabledd
• ailbennu rhywedd
• priodas a phartneriaeth sifil
• beichiogrwydd a mamolaeth
• hil
• crefydd neu gred
• rhywedd
• cyfeiriadedd rhywiol

Cewch ragor o wybodaeth am ystyr nodweddion gwarchodedig ar .

Yn y canllaw hwn, pan fydd y comisiwn yn cyfeirio at bobl sy鈥檔 rhannu nodwedd warchodedig, mae鈥檔 cynnwys grwpiau o bobl sydd ag un neu ragor o nodweddion gwarchodedig.

3.3 Ydy pob rhan o鈥檙 Ddeddf wedi cael ei gweithredu?

Ydyn. Daeth y rhan fwyaf o鈥檙 Ddeddf i rym ar 1 Hydref 2010, gan gynnwys darpariaethau sy鈥檔 berthnasol i eithriad elusennau. Daeth amddiffyniad rhag gwahaniaethu ar sail oedran mewn gwasanaethau, swyddogaethau cyhoeddus a chymdeithasau i rym ym mis Hydref 2012.

3.4 Ble alla i gael canllawiau pellach?

Mae Swyddfa Cydraddoldebau鈥檙 Llywodraeth (GEO) a鈥檙 (EHRC) wedi cyhoeddi amrywiaeth o ganllawiau ymarferol i鈥檙 Ddeddf. Mae dolenni i鈥檙 canllawiau wedi鈥檜 rhestru yn adran 9.

4. Am yr eithriad i elusennau

4.1 Beth yw鈥檙 eithriad i elusennau?

Mae鈥檙 eithriad i elusennau yn caniat谩u i elusen gyfyngu ei buddion i bobl sydd 芒 nodwedd warchodedig. Er y gall hyn eithrio (ac felly gwahaniaethu yn erbyn) pobl 芒 nodweddion gwarchodedig eraill, fe鈥檌 caniateir:

• os yw dogfen lywodraethol yr elusen dim ond yn caniat谩u i bobl sy鈥檔 rhannu nodwedd warchodedig i gael budd, ac
• os oes modd cyfiawnhau鈥檙 cyfyngiad drwy ddefnyddio un o鈥檙 profion a ddisgrifir isod

Y profion sy鈥檔 gymwys yw:

Prawf A Mynd i鈥檙 afael ag anfantais. Mae鈥檙 prawf hwn wedi鈥檌 fodloni os mai nod elusen yw rhoi sylw i anfantais arbennig a wynebir gan bobl sy鈥檔 rhannu nodwedd warchodedig.

Prawf B Cyflawni nod cyfreithlon. Mae Prawf B yn gymwys pan nad yw elusen yn rhoi sylw i anfantais arbennig ond yn ceisio cyflawni rhyw nod cyfreithlon arall mewn ffordd deg, gytbwys a rhesymol (鈥榗ymesur鈥�).

Mae Adran 5 isod yn esbonio sut mae鈥檙 profion yn gymwys.

4.2 Pa elusennau sy鈥檔 cael eu heffeithio gan yr eithriad i elusennau?

Mae鈥檙 eithriad i elusennau yn effeithio ar sefydliadau sy鈥檔 gwneud cais i gofrestru fel elusennau yn ogystal ag elusennau sy鈥檔 bod fel a ganlyn:

• Sefydliadau sy鈥檔 ceisio cofrestru fel elusennau sydd am gyfyngu buddion i bobl sydd 芒 nodwedd warchodedig. Gall y comisiwn gofrestru鈥檙 sefydliadau hyn fel elusennau dim ond os yw鈥檙 cyfyngiad wedi鈥檌 awdurdodi鈥檔 benodol gan y ddogfen lywodraethol ac wedi鈥檌 gyfiawnhau gan un o鈥檙 profion a ddisgrifir uchod. Os nad yw鈥檙 meini prawf hyn wedi鈥檜 bodloni mae鈥檔 bosib na fydd y comisiwn gofrestru鈥檙 sefydliad oherwydd nid yw鈥檔 debygol o allu dangos ei fod er budd y cyhoedd.
• Bydd rhaid i elusennau sy鈥檔 bod gwirio unrhyw gyfyngiadau o鈥檙 fath hefyd yn eu dogfen lywodraethol. Bydd rhaid iddynt wirio a yw un o鈥檙 ddau brawf a ddisgrifir uchod yn gymwys. Os na, bydd rhaid i鈥檙 ymddiriedolwyr newid dibenion yr elusen.

Er mwyn gwirio a yw鈥檙 eithriad i elusennau yn gymwys, dilynwch y camau yn adran 6.

Mae eithriadau eraill yn y Ddeddf sy鈥檔 caniat谩u i elusen dargedu buddion neu wasanaethau at grwpiau arbennig. Mae Adran 8 yn crynhoi鈥檙 eithriadau allweddol eraill yn y Ddeddf sy鈥檔 berthnasol i elusennau.

4.3 Pa elusennau sydd heb eu heffeithio gan yr eithriad i elusennau?

Nid yw elusennau wedi鈥檜 heffeithio gan yr eithriad i elusennau yn yr amgylchiadau canlynol.

Nid oes unrhyw gyfyngiad ar bwy all gael budd

Mae cyfyngiad ar bwy all gael budd, ond nid yw鈥檔 ymwneud 芒 nodwedd warchodedig.

Os oes cyfyngiad ar y sawl a all gael budd nad yw鈥檔 ymwneud 芒 nodwedd warchodedig, gallai hyn arwain at yr hyn a elwir yn wahaniaethu anuniongyrchol. Mae Adran 7.5 yn rhoi rhagor o wybodaeth ynghylch sut i osgoi gwahaniaethu anuniongyrchol yn yr amgylchiadau hyn.

Gall cyfyngiad gael ei gyfiawnhau drwy ddefnyddio darpariaethau eraill yn y Ddeddf.

Mae darpariaethau eraill yn y Ddeddf sy鈥檔 caniat谩u i sefydliadau, gan gynnwys elusennau, gyfyngu neu dargedu darparu eu gwasanaethau neu fuddion heb ddibynnu ar yr eithriad i elusennau.

Mae Adran 8 yn crynhoi鈥檙 darpariaethau gweithredu cadarnhaol a鈥檙 eithriadau allweddol eraill sy鈥檔 berthnasol i elusennau.

Mae鈥檙 elusen er budd pobl anabl yn gyffredinol

4.4 Sut mae hyn yn wahanol i鈥檙 hyn a aeth o鈥檙 blaen?

Y prif wahaniaeth yw bod y Ddeddf newydd yn ei gwneud hi鈥檔 ofynnol i elusennau gyfiawnhau鈥檔 benodol unrhyw gyfyngiad, yn seiliedig ar nodwedd warchodedig, ynghylch pwy all gael budd o鈥檙 elusen. Mae鈥檔 rhaid i鈥檙 cyfyngiad gael ei gyfiawnhau drwy ddefnyddio un o鈥檙 ddau brawf uchod, neu eithriad arall wedi鈥檌 ganiat谩u gan y Ddeddf.

4.5 Mae鈥檙 eithriad i elusennau yn cyfeirio at offeryn elusennol. Beth mae hyn yn ei olygu?

Mae hyn yn golygu dogfen gyfreithiol sy鈥檔 amlinellu dibenion yr elusen ac, fel arfer, sut y caiff ei gweinyddu. Gall fod yn weithred ymddiriedolaeth, cyfansoddiad, erthyglau cymdeithasu, ewyllys, trawsgludiad, Siarter Frenhinol, cynllun y comisiwn neu鈥檔 ddogfen ffurfiol arall sy鈥檔 pennu鈥檙 dibenion y mae鈥檔 rhaid defnyddio鈥檙 arian ar eu cyfer. Mae鈥檙 canllaw hwn yn cyfeirio at y ddogfen hon fel y ddogfen lywodraethol.

5. Sut mae鈥檙 eithriad i elusennau yn gweithio

Ar gyfer elusen (neu elusen arfaethedig) gyda dogfen lywodraethol sy鈥檔 cyfyngu ei buddion i bobl sy鈥檔 rhannu nodwedd warchodedig, mae dau brawf posibl y gellir eu defnyddio i ddangos bod hyn wedi鈥檌 ganiat谩u gan yr eithriad i elusennau. Dim ond un o鈥檙 profion hyn sy鈥檔 rhaid bod yn gymwys. Mae鈥檙 comisiwn yn disgrifio isod sut y gallai pob un fod yn gymwys.

5.1 Prawf A - Mynd i鈥檙 afael ag anfantais

Gall Prawf A gael ei fodloni:

• os yw鈥檙 ddogfen lywodraethol yn cyfyngu buddion i bobl sy鈥檔 rhannu nodwedd warchodedig; ac
• os yw鈥檙 buddion wedi鈥檜 darparu er mwyn mynd i鈥檙 afael ag anfantais neu angen arbennig sydd wedi鈥檌 gysylltu 芒鈥檙 nodwedd warchodedig honno.

5.2 All y prawf anfantais (A) gael ei ddefnyddio gan elusennau sydd 芒 dibenion cyffredinol?

Na all. Ym marn y comisiwn ni ellid bodloni prawf A

• os oes rhyddid gan yr elusen i ddewis unrhyw ddiben elusennol; ac
• os yw鈥檙 elusen yn cyfyngu ei buddion i gr诺p o bobl sy鈥檔 rhannu nodwedd warchodedig.

Mae hyn oherwydd ei fod yn annhebygol o fod yn glir pa fantais arbennig sy鈥檔 cael sylw.

5.3 Prawf B - Cyflawni nod cyfreithlon

Os na ellir defnyddio Prawf A, mae Prawf B yn darparu cyfiawnhad arall i elusen wahaniaethu. Gall Prawf B gael ei fodloni:

• os yw鈥檙 ddogfen lywodraethol yn cyfyngu buddion i bobl sy鈥檔 rhannu nodwedd warchodedig; ac
• os yw鈥檙 cyfyngiad yn gallu cael ei gyfiawnhau fel ffordd deg, gytbwys a rhesymol o gyflawni nod cyfreithlon, gan gofio鈥檙 gwahaniaethu sydd dan sylw.

Mae鈥檙 comisiwn yn esbonio isod sut y gellid defnyddio鈥檙 prawf hwn.

5.4 Beth yw ystyr 鈥榥od cyfreithlon鈥�?

Nod cyfreithlon yw un sy鈥檔 debygol o gynnwys y nodweddion canlynol:

• Mae ganddo amcan polisi cymdeithasol rhesymol - mae enghreifftiau鈥檔 cynnwys gwella iechyd neu ddiogelu plant.
• Mae鈥檔 cyfateb 芒 chyflawni鈥檔 gyfreithlon ddiben datganedig yr elusen er budd y cyhoedd. Nid oes rhaid i hyn fod yn union yr un fath 芒鈥檙 diben elusennol. Er enghraifft, gall fod diben o leddfu tlodi a salwch gan elusen. Gallai hyn fod yn nod cyfreithlon. Os oedd nod atodol gan yr elusen o helpu plant i drechu tlodi gallai hyn fod yn nod gyfreithlon hefyd.
• Nid yw鈥檔 wahaniaethol ynddo鈥檌 hun.

5.5 Pryd mae hi鈥檔 gyfreithlon i wahaniaethu er mwyn cyflawni nod cyfreithlon?

Mae cyfyngu鈥檙 buddion i鈥檙 rhai sy鈥檔 rhannu nodwedd warchodedig yn gyfreithlon o dan Brawf B dim ond os oes cyfiawnhad cryf sy鈥檔 dangos bod y cyfyngiad yn briodol ac yn angenrheidiol i gyflawni鈥檙 nod. I gyfiawnhau gwahaniaethu yn seiliedig ar Brawf B, mae鈥檔 rhaid i鈥檙 ymddiriedolwyr allu dangos bod cymhwyso鈥檙 cyfyngiad:

• Wedi鈥檌 gyfiawnhau er ei fod yn eithrio pobl sy鈥檔 rhannu nodweddion gwarchodedig eraill. Os yw鈥檙 elusen yn cyfyngu ei buddion i gr诺p sy鈥檔 rhannu nodwedd warchodedig megis hil, cyfeiriadedd rhywiol neu ryw, ac nid yw鈥檙 cyfyngiad wedi鈥檌 gyfiawnhau ar sail anfantais neu angen (gweler Prawf A), gellir cyfiawnhau hyn dim ond drwy resymau darbwyllol a grymus. Mewn rhai amgylchiadau gall ystyriaethau cyllido fod yn berthnasol. Bydd rhaid i elusennau sy鈥檔 ceisio defnyddio Prawf B geisio cyngor ynghylch y gwahaniaethu a gynigir ac yw hynny yn y categori sy鈥檔 gofyn am gyfiawnhad darbwyllol a grymus.

• Dyma鈥檙 unig ffordd effeithiol o gyflawni鈥檙 nod. Rhaid i鈥檙 ymddiriedolwyr allu dangos eu bod nhw wedi ystyried a oes modd cyflawni鈥檙 nod trwy ddulliau llai gwahaniaethol ac, os felly, pam na ellir dilyn y rhain yn lle hynny.

6. Cydymffurfio 芒鈥檙 Ddeddf

6.1 Beth sy鈥檔 rhaid i elusennau presennol ei wneud i gydymffurfio 芒鈥檙 Ddeddf?

Mae dyletswydd gyfreithiol gan elusennau i gydymffurfio 芒鈥檙 Ddeddf. Mae鈥檔 debygol y bydd nifer o elusennau sy鈥檔 cyfyngu neu鈥檔 targedu eu buddion yn gallu dibynnu ar yr eithriad i elusennau, neu eithriad arall a ganiateir gan y Ddeddf. Mae鈥檙 comisiwn yn argymell bod pob elusen yn gwirio eu bod yn cydymffurfio 芒鈥檙 Ddeddf. Gellir gwneud hyn fel rhan o unrhyw adolygiad arferol o weithrediadau鈥檙 elusen a byddai鈥檙 comisiwn yn argymell y dull gweithredu canlynol:

• Adolygu dogfen lywodraethol yr elusen. Ydy hi鈥檔 cyfyngu ar bwy all gael budd ar sail nodwedd warchodedig?

• Os mai 鈥榶dy鈥� yw鈥檙 ateb i鈥檙 cwestiwn, dylid ystyried a oes modd cyfiawnhau鈥檙 cyfyngiad drwy naill ai:

  • Prawf A neu Brawf B yn yr eithriad i elusennau, neu
  • eithriad arall a ganiateir gan y Ddeddf.

Os oes modd gwneud hynny, nid oes angen gweithredu ymhellach.

• Os yw鈥檔 anodd cymhwyso naill ai Prawf A neu Brawf B, ac nid yw unrhyw eithriad arall yn gymwys, mae鈥檔 bosib na fydd dibenion yr elusen yn gallu cael eu cyflawni mwyach er budd y cyhoedd. Yn yr amgylchiadau hyn, mae鈥檔 rhaid i elusen newid ei dibenion. Mae鈥檙 comisiwn yn esbonio pryd a sut y gellir gwneud hyn Newid dogfen lywodraethol eich elusen (CC36)

6.2 Beth os yw amgylchiadau鈥檙 elusen yn newid?

Weithiau mae鈥檙 cysylltiad rhwng nod elusen a鈥檙 gr诺p y mae wedi鈥檌 sefydlu i鈥檞 helpu yn newid.

Byddai鈥檔 rhaid newid dibenion yr elusen os nad yw鈥檙 eithriad i elusennau, neu eithriadau eraill y Ddeddf eraill, yn bodoli mwyach.

6.3 Beth os yw elusen yn gweithredu mewn ffordd a waherddir gan y Ddeddf?

Mae鈥檙 comisiwn yn disgwyl i ymddiriedolwyr redeg eu helusen yn unol 芒鈥檙 rhwymedigaethau cyfreithiol sy鈥檔 berthnasol yn eu hamgylchiadau nhw. Mae hyn yn cynnwys cymryd camau uniongyrchol i atal gwahaniaethu anghyfreithlon rhag parhau.

7. Cwestiynau eraill am yr eithriad i elusennau

7.1 All elusen gyfyngu ar y gr诺p o bobl y mae鈥檔 ei helpu trwy gyfeirio at liw croen?

Na all. Os yw鈥檙 ddogfen lywodraethol yn cynnwys cyfyngiad i bobl o liw croen arbennig fel 鈥榗roenddu鈥� neu 鈥榗roenwyn鈥�, caiff ei ddarllen fel pe na bai鈥檙 cyfyngiad hwnnw yn bodoli.

7.2 Su mae鈥檙 eithriad i elusennau yn cyd-fynd 芒鈥檙 gofynion budd cyhoeddus?

Mae鈥檔 rhaid i bob elusen gael nod er budd y cyhoedd (y gofyniad budd cyhoeddus).

Mae ein canllaw budd cyhoeddus yn esbonio beth mae hyn yn ei olygu.

Sefydliad sydd:

• yn cyfyngu ei fuddiolwyr i bobl sy鈥檔 rhannu nodwedd warchodedig, ond
• ni all gyfiawnhau鈥檙 cyfyngiad o dan yr un o鈥檙 ddau brawf yn yr eithriad i elusennau

ni fydd yn gallu dangos ei fod er budd y cyhoedd ac felly ni all fod yn elusen.

7.3 Sut mae鈥檙 eithriad i elusennau yn gymwys i gronfeydd cyfyngedig?

Mae鈥檙 eithriad i elusennau yn gymwys i gronfeydd cyfyngedig yn yr un ffordd ag y mae鈥檔 gymwys i elusennau eraill.

Mae cronfeydd cyfyngedig yn gronfeydd a reolir gan elusennau sydd wedi cael neu wedi codi arian ar gyfer dibenion penodol.

Fel arfer mae鈥檙 cronfeydd hyn yn cael eu rheoli gan ymddiriedolwyr y brif elusen ac mae eu dogfen lywodraethol eu hunain ganddynt yn aml.

Gall ymddiriedolwyr ddefnyddio鈥檙 eithriad i elusennau i ddilyn gofynion y rhoddwyr bod buddion yn cael eu cyfyngu i bobl sy鈥檔 rhannu nodwedd warchodedig:

• os yw鈥檙 cyfyngiad wedi鈥檌 gynnwys yn y ddogfen lywodraethol; ac
• os oes modd cyfiawnhau cymhwyso鈥檙 cyfyngiad drwy ddefnyddio Prawf A neu Brawf B.

7.4 A yw rhoi grantiau yn wasanaeth o fewn ystyr y Ddeddf?

Ydy. Barn y comisiwn yw bod rhoi grantiau i hyrwyddo nod elusen yn fath o ddarparu gwasanaeth.

7.5 Sut mae elusennau gyda chyfyngiad preswylio neu ddaearyddol yn osgoi gwahaniaethu anuniongyrchol?

Gall gwahaniaethu anuniongyrchol godi os oes cyfyngiad ar y sawl a all gael budd nad yw鈥檔 ymwneud 芒 nodwedd warchodedig, ac effaith y cyfyngiad yw:

• mae pobl sy鈥檔 rhannu nodwedd warchodedig o dan anfantais gan y cyfyngiad o鈥檌 gymharu ag eraill nad ydynt yn rhannu鈥檙 nodwedd; ac
• nid yw鈥檙 cyfyngiad yn ffordd gymesur o gyflawni nod cyfreithlon

Er enghraifft, bydd nifer o elusennau yn cyfyngu eu grwpiau buddiolwyr i drigolion lleol ardal arbennig. Mae darparu buddion elusennol yn debygol o fod yn nod gyfreithlon a gall gwneud hynny mewn ardal arbennig fod yn ffordd gymesur o鈥檌 gyflawni.

8. Eithriadau eraill sy鈥檔 berthnasol i elusennau

Mae鈥檙 Ddeddf yn cynnwys rhai eithriadau eraill o鈥檌 gwaharddiadau ar wahaniaethu. Mae rhagor o wybodaeth am y rhain i鈥檞 gweld yn y canllawiau a ddarparwyd gan Swyddog Cydraddoldebau鈥檙 Llywodraeth a鈥檙 Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol. Mae鈥檙 comisiwn yn argymell y dylai elusennau a effeithir gan yr eithriadau eraill hyn ddarllen y canllawiau hyn. Mae鈥檙 rhestr ganlynol yn disgrifio鈥檔 fyr y prif eithriadau a all fod yn gymwys i elusennau.

8.1 Aelodaeth o sefydliadau

Cyfyngu aelodaeth o sefydliadau

Mae sefydliad yn unrhyw gr诺p:

• gyda 25 neu ragor o aelodau
• sydd 芒 rheolau i reoli sut mae rhywun yn dod yn aelod

Gall cymdeithasau, gan gynnwys cymdeithasau elusennol, gyfyngu aelodaeth a buddion i bobl sy鈥檔 rhannu nodwedd warchodedig ar yr amod nad yw aelodaeth yn seiliedig ar liw croen rhywun.

Cyfyngu pwy all gael budd gan gymdeithasau

Er bod y Ddeddf yn caniat谩u i gymdeithasau gyfyngu aelodaeth a buddion yn y ffordd a amlinellir uchod, mae鈥檔 rhaid i gymdeithasau elusennol fodloni鈥檙 prawf budd cyhoeddus hefyd. Mae hyn yn golygu er y gall yr aelodaeth gael ei chyfyngu yn y ffordd a ddisgrifir uchod, rhaid i unrhyw gyfyngiad ar bwy all gael budd o鈥檙 elusen fod er budd y cyhoedd. Rhaid cael cysylltiad rhesymol rhwng pwy all gael budd a鈥檙 diben elusennol.

8.2 Codi arian i ddynion neu fenywod yn unig

Gall cymryd rhan mewn gweithgareddau i gefnogi neu hyrwyddo elusennau gael ei gyfyngu i un rhyw yn unig. Er enghraifft, mae Race for Life yn ddigwyddiad i fenywod yn unig sy鈥檔 codi arian ar gyfer Cancer Research UK.

8.3 Aelodaeth yn seiliedig ar gred grefyddol

Mae gan rai elusennau, sydd heb ei sefydlu at ddibenion crefyddol, ofynion aelodaeth sy鈥檔 seiliedig ar gred grefyddol.

Mae鈥檙 Ddeddf yn caniat谩u i鈥檙 elusennau hyn barhau i fynnu bod aelodau neu ddarpar aelodau yn gwneud datganiad sy鈥檔 haeru neu鈥檔 awgrymu aelodaeth o grefydd neu gred, neu ei derbyn.

Mae hyn wedi鈥檌 ganiat谩u dim ond os yw鈥檙 math hwn o ofyniad aelodaeth wedi bod yn ei le yn barhaus o ddyddiad cyn 18 Mai 2005.

Gall elusennau gyfyngu mynediad i fuddion i鈥檙 aelodau hynny sy鈥檔 gwneud datganiad o鈥檙 fath.

8.4 Gweithredu cadarnhaol wrth ddarparu gwasanaeth

Beth yw gweithredu cadarnhaol?

Mae gweithredu cadarnhaol yn ddull y gall darparwyr gwasanaeth ei ddefnyddio i helpu pobl sydd o dan anfantais neu heb gynrychiolaeth ddigonol i gael yr un cyfleoedd 芒 phawb arall. Rhaid i鈥檙 gweithredu cadarnhaol fod yn gymesur.

Gall gweithredu cadarnhaol gynnwys darparu gwasanaethau ychwanegol neu bwrpasol, cyfleusterau ar wah芒n, mynediad cyflym at wasanaethau, targedu adnoddau neu ymsefydlu neu gyfleoedd hyfforddi i roi budd i gr诺p difreintiedig arbennig.

Pryd all gweithredu cadarnhaol gael ei ddefnyddio?

Gall darparwyr gwasanaeth, gan gynnwys elusennau, gymryd camau cadarnhaol pan fydd pob un o鈥檙 amodau canlynol 1-3 wedi鈥檜 bodloni:

Amod 1. Rhaid i ddarparwyr gwasanaeth lunio barn resymol bod gr诺p o bobl sy鈥檔 rhannu nodwedd warchodedig ac sy鈥檔 defnyddio, neu y gallent fod yn defnyddio鈥檙 gwasanaeth:

• yn dioddef anfantais sy鈥檔 gysylltiedig 芒鈥檙 nodwedd honno; neu
• 芒 lefel anghymesur o isel o gyfranogiad yn y math hwn o wasanaeth neu weithgareddau; neu
• angen pethau gwahanol o鈥檙 gwasanaeth hwn o鈥檜 cymharu 芒 grwpiau eraill

Sylwer: Mae barn resymol yn golygu y gall y darparwr weld yr anfantais, lefel isel o gyfranogiad neu anghenion gwahanol, ond nid oes rhaid i鈥檙 darparwr ddangos unrhyw dystiolaeth ystadegol fanwl neu dystiolaeth arall. Er mwyn sefydlu a oes anfantais arbennig gall elusen gyfeirio at y boblogaeth y mae鈥檔 gweithio 芒 hi fel arfer.

Amod 2. Mae鈥檙 camau y mae鈥檙 darparwr yn eu cymryd yn bwriadu:

• galluogi neu annog y gr诺p i oresgyn yr anfantais neu gadw鈥檙 anfantais i鈥檙 lleiaf posibl; neu
• alluogi neu annog y gr诺p i gymryd rhan yn y gweithgaredd hwnnw; neu
• ateb anghenion gwahanol y gr诺p.

Amod 3. Mae鈥檙 camau y mae鈥檙 darparwr yn eu cymryd yn ffordd gymesur o gynyddu cyfranogiad, ateb anghenion gwahanol neu oresgyn anfantais. Mae hyn yn golygu bod y gweithredu yn briodol i鈥檙 nod hwnnw ac y byddai鈥檙 gweithredu arall yn llai effeithiol o ran cyflawni鈥檙 nod hwn neu鈥檔 debygol o achosi mwy o anfantais i grwpiau eraill.

Gweithgareddau a ganiateir heb eu dosbarthu fel gweithredu cadarnhaol

Gall darparwr gwasanaeth weithredu i roi budd i鈥檙 rhai o un gr诺p gwarchodedig arbennig nad yw鈥檔 cynnwys triniaeth lai ffafriol o鈥檙 rhai o gr诺p gwarchodedig arall. Er na fyddai hyn wedi鈥檌 ddosbarthu fel gweithredu cadarnhaol, byddai鈥檔 cael ei ganiat谩u.

Mae鈥檔 anghyfreithlon i drin aelodau o gr诺p difreintiedig neu gr诺p heb gynrychiolaeth ddigonol yn fwy ffafriol na grwpiau eraill os nad yw鈥檙 tri amod uchod yn gymwys neu heb eu bodloni.

Anabledd - nid yw cyfiawnhad gweithredu cadarnhaol yn ofynnol bob amser

Yn yr un modd 芒 mathau eraill o wahaniaethu a gwmpesir gan y Ddeddf, mae鈥檔 bwysig nodi ei bod hi鈥檔 gyfreithlon i drin rhywun anabl yn fwy ffafriol na rhywun nad yw鈥檔 anabl.

8.5 Sefydliadau crefyddol neu gred

Pa gyfyngiadau all sefydliadau crefyddol neu gred eu gosod?

Mewn rhai amgylchiadau gall sefydliadau crefyddol neu gred, gan gynnwys elusennau sydd wedi鈥檜 cynnwys yn y categori hwn, gyfyngu, oherwydd crefydd neu gred rhywun neu ei gyfeiriadedd rhywiol:

• aelodaeth
• cyfranogiad yn eu gweithgareddau
• y gwasanaethau a ddarparant
• y defnydd o鈥檜 heiddo

Yn wahanol i fathau eraill o elusen, nid oes rhaid i elusennau crefyddol a chred gael cyfyngiad yn eu dogfen lywodraethol er mwyn gallu gwneud hyn.

Nid oes rhaid i sefydliadau sy鈥檔 bodloni meini prawf yr eithriad crefydd a chred gyfiawnhau cyfyngu buddion trwy gyfeirio at y meini prawf yn yr eithriad i elusennau.

Pa amodau sy鈥檔 rhaid eu bodloni cyn bod y cyfyngiad yn cael ei osod?

A. Cyfyngiadau ar sail crefydd neu gred

Gall cyfyngiad gael ei wneud ar sail crefydd neu gred dim ond:

• oherwydd diben y sefydliad; neu
• i osgoi achosi tramgwydd i ddilynwyr y grefydd neu鈥檙 gred y mae鈥檙 sefydliad wedi鈥檌 seilio arni

B. Cyfyngiadau ar sail cyfeiriadedd rhywiol

Gall sefydliadau crefyddol a chred wneud cyfyngiadau oherwydd cyfeiriadedd rhywun dim ond os yw hyn yn angenrheidiol er mwyn:

• cydymffurfio ag athrawiaeth y sefydliad
• osgoi gwrthdaro ag argyhoeddiadau crefyddol neu seiliedig ar gred nifer o ddilynwyr y grefydd neu鈥檙 gred y mae鈥檙 sefydliad wedi鈥檌 seilio arni.

Cyfyngiadau eraill ar ddefnyddio鈥檙 eithriad ar gyfer crefydd a chred

Hyd yn oed os yw鈥檙 profion a ddisgrifir uchod wedi鈥檜 bodloni, mae cyfyngiadau pellach:

• Nid yw鈥檙 eithriad ar gyfer sefydliadau crefyddol a chred yn gymwys i sefydliadau sy鈥檔 fasnachol yn gyfan gwbl neu鈥檔 bennaf. Os gall elusennau ymgymryd 芒 rhai mathau o fasnachu, nid ydynt yn fasnachol oherwydd ni allant gael y nod pennaf o wneud elw. Ni fyddai鈥檙 eithriad i sefydliadau crefyddol a chred yn gymwys i gwmn茂au y mae鈥檙 elusen yn berchen arnynt i ymgymryd 芒 masnachu anelusennol.
• Ni all sefydliadau crefyddol a chred wahaniaethu ar sail cyfeiriadedd rhywiol os ydynt yn darparu gwasanaeth ar ran awdurdod cyhoeddus o dan gontract gyda鈥檙 awdurdod cyhoeddus hwnnw.

Beth yw sefydliad crefyddol neu gred?

Mae鈥檙 Ddeddf yn diffinio sefydliad crefyddol neu gred fel un sydd 芒鈥檙 diben canlynol:

a) arfer, hyrwyddo neu addysgu crefydd neu gred; neu

b) galluogi pobl o grefydd neu gred i gael unrhyw fudd, neu gyflawni unrhyw weithgaredd, o fewn fframwaith y grefydd neu鈥檙 gred honno; neu

c) meithrin neu gynnal perthnasoedd da rhwng pobl o wahanol grefyddau neu gredoau

Nid yw鈥檙 ffaith bod sefydliad yn bodloni鈥檙 diffiniad uchod yn golygu o reidrwydd y gall gyfyngu ei fuddion i bobl o鈥檙 grefydd neu鈥檙 gred honno. Mae cyfyngiad sy鈥檔 ymwneud 芒 chrefydd neu gred wedi鈥檌 ganiat谩u ar gyfer elusen dim ond:

• os yw鈥檙 amodau canlynol wedi cael eu bodloni:
  • cyfyngiadau ar sail crefydd neu gred
  • cyfyngiadau eraill ar ddefnyddio鈥檙 eithriad ar gyfer crefydd a chred; ac
• mae鈥檙 diben er budd y cyhoedd.

Rhaid cael cysylltiad rhesymol rhwng pwy all gael budd a鈥檙 diben elusennol.

8.6 Mynediad i addysg

Sefydliadau un rhyw

Caniateir i ysgolion a sefydliadau addysg bellach ac uwch dderbyn myfyrwyr ar sail rhyw os yw鈥檔 ysgol neu鈥檔 sefydliad un rhyw.

Sefydliadau o natur grefyddol

Gall ysgolion sydd o natur grefyddol gael meini prawf derbyn sy鈥檔 ffafrio aelodau o grefydd arbennig. Gall ysgol a gynhelir o natur grefyddol gymhwyso meini prawf o鈥檙 fath dim ond i benderfynu pwy sy鈥檔 cael ei dderbyn os oes mwy o geisiadau na nifer y lleoedd sydd ar gael.

Gall sefydliad addysg bellach neu uwch sydd wedi鈥檌 ddynodi fel un ag ethos crefyddol dderbyn myfyrwyr sy鈥檔 rhannu ei gred neu ei grefydd dros y rhai nad ydynt yn ei rhannu mewn rhai amgylchiadau.

8.7 Chwaraeon

Mewn rhai amgylchiadau mae鈥檔 gyfreithlon i sefydliadau chwaraeon (gan gynnwys elusennau) wahaniaethu ar sail rhyw neu ailbennu rhyw.

9. Gwybodaeth bellach

Mae Swyddfa Cydraddoldebau鈥檙 Llywodraeth (GEO) wedi cynhyrchu cyfres o ganllawiau cyflym ac mae鈥檙 Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol wedi cynhyrchu amrywiaeth o ganllawiau llawnach y mae modd eu gweld ar . Mae鈥檙 rhain yn rhoi cyngor ar yr hyn y mae鈥檔 rhaid i sefydliadau ei wneud i fodloni eu rhwymedigaethau o dan y Ddeddf. Mae鈥檙 rhain yn esbonio鈥檙 rhwymedigaethau hynny yn llawn a sut y maent yn effeithio ar wahanol fathau o sefydliadau a gweithgareddau. Mae鈥檙 canllawiau yn tynnu sylw at yr hyn sydd wedi cael ei newid gan y gyfraith newydd. Mae鈥檙 amrywiaeth o ganllawiau arbenigol yn cynnwys:

EHRC

Beth mae鈥檙 gyfraith cydraddoldeb yn ei olygu ar gyfer:

• eich sefydliad, clwb neu gymdeithas
• eich sefydliad sector gwirfoddol a chymunedol (gan gynnwys elusennau a sefydliadau crefyddol neu gred
• chi fel darparwr addysg - addysg bellach ac uwch
• chi fel darparwr addysg - ysgolion

9.1 GEO

Canllaw cyflym:

• ar weithredu cadarnhaol wrth ddarparu gwasanaeth i sefydliadau gwirfoddol a chymunedol
• ar wahaniaethu crefyddol a chred wrth ddarparu gwasanaeth