51茶馆

Rhagair gan y Dirprwy Brif Weinidog

Ledled y wlad, mae鈥檙 llywodraeth hon yn cyflawni ein Cynllun ar gyfer Newid gyda phwyslais diysgog ar dwf economaidd i godi safonau byw. Nid yw effaith 14 blynedd o ddirywiad wedi bod yn gyfartal ledled y wlad, ac mae gormod o gymdogaethau wedi cael eu hamddifadu o鈥檙 buddsoddiad a鈥檙 diwygiadau maen nhw鈥檔 eu haeddu. O ganlyniad, mae amddifadedd wedi gwaethygu, sy鈥檔 gwneud y llwybr tuag at dwf da yn fwyfwy anodd yn y lleoedd hynny. Trwy鈥檙 Cynllun Cymdogaethau newydd, rydym yn gosod y sylfeini i sicrhau nad oes unman yn cael ei adael ar 么l yn y degawd hwn o adnewyddu cenedlaethol, a bod gan bobman r么l i鈥檞 chwarae yn ein ffyniant cenedlaethol.

Mae gan ein gwlad yr holl gynhwysion crai i ysgogi twf. Mae talent a photensial digyffwrdd ym mhob tref, dinas, pentref ac ystad. Ond mae yna bobl hefyd nad oes ganddynt ddigon i gael deupen llinyn ynghyd, a lleoedd a gwasanaethau cyhoeddus sydd wedi cael eu gwanhau. Nid yw cyfleoedd yn cael eu rhannu鈥檔 gyfartal ac mae鈥檔 anodd manteisio i鈥檙 eithaf ar y rhai sydd ar gael. Mae rhwystrau rhag safonau byw gwell wedi cael eu codi yn hytrach na鈥檜 chwalu. Mae pobl yn teimlo ar wah芒n ac wedi鈥檜 dadrymuso, canfyddiadau sy鈥檔 cael eu gwaethygu gan amddifadedd y mae gwleidyddion wedi鈥檌 drin gyda datrysiadau dros dro am gyfnod rhy hir.听听

Mae cymunedau wedi ffurfio eu datrysiadau eu hunain ar lawr gwlad. Agor banciau bwyd a banciau cynnes, siopa鈥檔 lleol i gefnogi swyddi鈥檙 stryd fawr, a chynyddu cefnogaeth trwy undebau llafur, elusennau a chyrff cymdeithas sifil. Creu cysylltiadau cryf fel y gall pobl ddibynnu ar ei gilydd pan fydd pethau鈥檔 mynd yn anodd. Er mor galonogol a nodedig yw鈥檙 ymdrechion hyn, mae鈥檙 llywodraeth wedi bod yn absennol am 14 blynedd, gan adael cymunedau ar 么l ac yn angof i ofalu amdanynt eu hunain. Dyna pam mae鈥檙 llywodraeth newydd hon yn benderfynol o gyflawni twf a chodi safonau byw ym mhobman. Dyna pam rydym bellach yn buddsoddi hyd at 拢1.5 biliwn trwy鈥檙 rhaglen hon.

Mae ein Cynllun Cymdogaethau newydd yn rhan o gynllun y llywodraeth hon i sicrhau nad oes unman yn cael ei adael ar 么l. Bydd yn helpu i adfywio ardaloedd lleol a mynd i鈥檙 afael 芒 gwreiddiau amddifadedd trwy ganolbwyntio ar 3 nod: lleoedd ffyniannus, cymunedau cryfach, ac adfer rheolaeth.

Dim rhagor o ddatrysiadau dros dro; dim rhagor o atebion tymor byr 鈥� yn hytrach, cynllun 10 mlynedd sy鈥檔 datgloi potensial y lleoedd sy鈥檔 gartref i bobl. Roedd Bargen Newydd ar gyfer Cymunedau John Prescott yn weddnewidiol, gan ddarparu sefydlogrwydd cyllid hirdymor, gyda chefnogaeth llywodraeth ganolog, i rymuso pobl leol i gymryd cyfrifoldeb am adnewyddu eu cymdogaeth. Rydym wedi defnyddio hyn fel ysbrydoliaeth ar gyfer ein Cynllun Cymdogaethau, gan ddysgu鈥檙 gwersi i fynd i鈥檙 afael 芒鈥檙 cyfleoedd a鈥檙 heriau sy鈥檔 ein hwynebu heddiw. Mae鈥檔 mynd law yn llaw 芒 phopeth y mae鈥檙 llywodraeth hon yn ei wneud i ailadeiladu ein gwlad: adeiladu tai cymdeithasol newydd, mwy diogel ar gyfer y dyfodol, gwneud i waith dalu a chefnu ar yr agwedd 鈥榃hitehall sy鈥檔 gwybod orau鈥� trwy rymuso arweinwyr lleol i gryfhau cymunedau.

Rydym yn gwybod beth sy鈥檔 gweithio. Mae鈥檔 well bod newidiadau lleol yn cael eu sbarduno gan y rhai hynny sydd 芒鈥檙 budd mwyaf ynddynt. Mae prosiect Burnley Together wedi gweld groser cymunedol, ysgol goginio a chyfnewidfa lyfrau yn agor yn yr hen dref felin yn Swydd Gaerhirfryn. Yn Hendon, mae鈥檙 gr诺p preswylwyr 鈥楤ack on the Map鈥� wedi treulio 10 mlynedd yn prynu ac adnewyddu 120 o gartrefi a siopau adfeiliedig yn Sunderland, ochr yn ochr 芒 phecyn o wasanaethau cymunedol i fynd i鈥檙 afael 芒 thlodi. Yn Swydd Efrog, mae gr诺p Live Well Wakefield wedi helpu 93% o gleientiaid i wella canlyniadau iechyd trwy ymyriadau cynnar a phresgripsiynu cymdeithasol.

Gyda鈥檔 gilydd, bydd y llywodraeth hon yn gweithio mewn partneriaeth 芒 phobl ar lawr gwlad a chydag awdurdodau lleol i gyflawni ym mhob cwr o鈥檙 wlad.

Angela Rayner AS, Dirprwy Brif Weinidog

Cyflwyniad

Mae鈥檙 llywodraeth wedi ymrwymo i ailadeiladu鈥檙 Deyrnas Unedig a sbarduno twf ym mhobman. Mae angen gwneud mwy nag adnewyddu seilwaith ffisegol; mae hefyd angen aduno cymunedau hollt, dod 芒 phobl yn 么l at ei gilydd a sicrhau eu bod yn gweld gwelliant amlwg yn eu cymunedau. Mae hyn yn hanfodol i adfer ffydd yn y llywodraeth ac ymdeimlad o falchder mewn lle, gan sicrhau bod pobl yn gallu cyflawni eu llawn botensial. Mae鈥檙 dystiolaeth yn dangos yn glir bod , llai o droseddu a thwf economaidd cyflymach.听

I atgyweirio sylfeini鈥檙 lleoedd hynny a adawyd bellaf yn 么l, mae arnom angen strategaeth hirdymor ar gyfer adfywio, wedi鈥檌 seilio ar gynlluniau sy鈥檔 mynd i鈥檙 afael 芒 newidiadau demograffig a diwylliannol.

Does neb yn deall blaenoriaethau鈥檙 gymuned yn well na鈥檙 rhai sy鈥檔 byw ac yn gweithio yno. Dyna pam y bydd ein Cynllun Cymdogaethau鈥檔 grymuso pobl leol i ailgydio yn awenau eu dyfodol gyda chronfa hyblyg, hirdymor o hyd at 拢20 miliwn o gyllid a chymorth dros y 10 mlynedd nesaf.

Awdurdodau lleol cymwys

Mae 75 o leoedd ledled Cymru, Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon wedi cael eu dewis i gael cyllid gan y rhaglen hon trwy 2 fethodoleg gyhoeddedig: y听fethodoleg ar gyfer y gyfran gyntaf听a鈥檙听fethodoleg ar gyfer yr ail gyfran. Roedd y metrigau a ddefnyddiwyd i鈥檞 dewis yn cynnwys:听

• mynegeion amddifadedd lluosog听
• maint y boblogaeth
• disgwyliad oes iach听
• Gwerth Ychwanegol Gros fesul awr a weithiwyd
• lefel sgiliau (NVQ听lefel 3+ yng Nghymru a Lloegr ac uwchlaw听SCQF听lefel 4+ yn yr Alban) 鈥� ni ddefnyddiwyd y metrig hwn yng Ngogledd Iwerddon

Mae鈥檙 rhestr ganlynol yn cynnwys awdurdodau lleol sy鈥檔 gymwys ar gyfer y Cynllun Cymdogaethau, yn nhrefn yr wyddor. Pennir y rhanbarth neu鈥檙 sir yn 么l .

Lle	Awdurdod lleol	Rhanbarth neu sir
Accrington	Cyngor Bwrdeistref Hyndburn	Gogledd-orllewin Lloegr
Arbroath	Cyngor Angus	Dwyrain yr Alban
Ashton-under-Lyne	Cyngor Bwrdeistref Fetropolitanaidd Tameside	Gogledd-orllewin Lloegr
Barnsley	Cyngor Barnsley	Swydd Efrog a鈥檙 Humber
Y Barri (Bro Morgannwg)	Cyngor Bro Morgannwg	De-ddwyrain Cymru
Bedworth	Cyngor Bwrdeistref Nuneaton a Bedworth	Gorllewin Canolbarth Lloegr
Bexhill-on-Sea	Cyngor Dosbarth Rother	De-ddwyrain Lloegr
Bilston (Wolverhampton)	Cyngor Dinas Wolverhampton	Gorllewin Canolbarth Lloegr
Blyth (Northumberland)	Cyngor Sir Northumberland	Gogeldd-ddwyrain Lloegr
Boston	Cyngor Bwrdeistref Boston	Dwyrain Canolbarth Lloegr
Burnley	Cyngor Burnley	Gogledd-orllewin Lloegr
Ynys Canvey	Cyngor Bwrdeistref Castle Point	Dwyrain Lloegr
Carlton	Cyngor Bwrdeistref Gedling	Dwyrain Canolbarth Lloegr
Castleford	Cyngor Wakefield	Swydd Efrog a鈥檙 Humber
Chadderton	Cyngor Oldham	Gogledd-orllewin Lloegr
Chesterfield	Cyngor Bwrdeistref Chesterfield	Dwyrain Canolbarth Lloegr
Clacton-on-Sea	Cyngor Dosbarth Tendring	Dwyrain Lloegr
Clifton (Nottingham)	Cyngor Dinas Nottingham	Dwyrain Canolbarth Lloegr
Clydebank	Cyngor Gorllewin Swydd Dunbarton	Gorllewin Canol yr Alban
Coatbridge	Cyngor Gogledd Swydd Lanark	Gorllewin Canol yr Alban
Coleraine	Cyngor Bwrdeistref Causeway Coast and Glens	Gogledd Iwerddon
颁飞尘产谤芒苍	Cyngor Bwrdeistref Sirol Torfaen	De-ddwyrain Cymru
Darlaston	Cyngor Walsall	Gorllewin Canolbarth Lloegr
Darlington	Cyngor Bwrdeistref Darlington	Gogledd-ddwyrain Lloegr
Darwen	Cyngor Bwrdeistref Blackburn gyda Darwen	Gogledd-orllewin Lloegr
Derry~Londonderry	Cyngor Dosbarth Dinas Derry a Strabane	Gogledd Iwerddon
Dewsbury	Cyngor Kirklees	Swydd Efrog a鈥檙 Humber
Doncaster	Cyngor Dinas Doncaster	Swydd Efrog a鈥檙 Humber
Dudley (Dudley)	Cyngor Dudley	Gorllewin Canolbarth Lloegr
Dumfries	Cyngor Dumfries a Galloway	De yr Alban
Eastbourne	Cyngor Eastbourne	De-ddwyrain Lloegr
Elgin	Cyngor Moray	Ucheldiroedd ac Ynysoedd yr Alban
Eston	Cyngor Bwrdeistref Redcar a Cleveland	Gogledd-ddwyrain Lloegr
Farnworth	Cyngor Bolton	Gogledd-orllewin Lloegr
Great Yarmouth	Cyngor Bwrdeistref Great Yarmouth	Dwyrain Lloegr
Greenock	Cyngor Inverclyde	Gorllewin Canol yr Alban
Grimsby	Cyngor Gogledd-ddwyrain Swydd Lincoln	Swydd Efrog a鈥檙 Humber
Harlow	Cyngor Harlow	Dwyrain Lloegr
Hartlepool	Cyngor Bwrdeistref Hartlepool	Gogledd-ddwyrain Lloegr
Hastings	Cyngor Bwrdeistref Hastings	De-ddwyrain Lloegr
Heywood	Cyngor Bwrdeistref Rochdale	Gogledd-orllewin Lloegr
Irvine	Cyngor Gogledd Swydd Ayr	De yr Alban
Jarrow	Cyngor De Tyneside	Gogledd-ddwyrain Lloegr
Keighley	Cyngor Bradford	Swydd Efrog a鈥檙 Humber
Kilmarnock	Cyngor Dwyrain Swydd Ayr	De yr Alban
King鈥檚 Lynn	Cyngor Bwrdeistref King鈥檚 Lynn a Gorllewin Norfolk	Dwyrain Lloegr
Kirkby	Cyngor Knowsley	Gogledd-orllewin Lloegr
Kirkby-in-Ashfield	Cyngor Dosbarth Ashfield	Dwyrain Canolbarth Lloegr
Leigh (Wigan)	Cyngor Wigan	Gogledd-orllewin Lloegr
Mansfield	Cyngor Dosbarth Mansfield	Dwyrain Canolbarth Lloegr
Merthyr Tudful	Cyngor Bwrdeistref Sirol Merthyr Tudful	De-ddwyrain Cymru
Nelson (Pendle)	Cyngor Bwrdeistref Pendle	Gogledd-orllewin Lloegr
Newark-on-Trent	Cyngor Dosbarth Newark a Sherwood	Dwyrain Canolbarth Lloegr
Newton-le-Willows	Cyngor Bwrdeistref St Helens	Gogledd-orllewin Lloegr
Ynysoedd Orkney (Kirkwall)	Cyngor Ynysoedd Orkney	Ucheldiroedd ac Ynysoedd yr Alban
Peterhead	Cyngor Swydd Aberdeen	Gogledd-ddwyrain yr Alban
Ramsgate	Cyngor Dosbarth Thanet	De-ddwyrain Lloegr
Rawtenstall	Cyngor Bwrdeistref Rossendale	Gogledd-orllewin Lloegr
Y Rhyl	Cyngor Sir Ddinbych	Gogledd Cymru
Rotherham	Cyngor Bwrdeistref Fetropolitanaidd Rotherham	Swydd Efrog a鈥檙 Humber
Royal Sutton Coldfield	Cyngor Tref Royal Sutton Coldfield	Gorllewin Canolbarth Lloegr
Runcorn	Cyngor Bwrdeistref Halton	Gogledd-orllewin Lloegr
Ryde	Cyngor Ynys Wyth	De-ddwyrain Lloegr
Scarborough	Cyngor Gogledd Swydd Efrog	Swydd Efrog a鈥檙 Humber
Scunthorpe	Cyngor Gogledd Swydd Lincoln	Swydd Efrog a鈥檙 Humber
Skegness	Cyngor Dosbarth Dwyrain Lindsey	Dwyrain Canolbarth Lloegr
Smethwick	Cyngor Sandwell	Gorllewin Canolbarth Lloegr
Spalding	Cyngor Dosbarth De Holland	Dwyrain Canolbarth Lloegr
Spennymoor	Cyngor Sir Durham	Gogledd-ddwyrain Lloegr
Thetford	Cyngor Breckland	Dwyrain Lloegr
Torquay	Cyngor Torbay	De-orllewin Lloegr
Washington	Cyngor Dinas Sunderland	Gogledd-ddwyrain Lloegr
Wisbech	Cyngor Dosbarth Fenland	Dwyrain Lloegr
Worksop	Cyngor Dosbarth Bassetlaw	Dwyrain Canolbarth Lloegr
Wrecsam	Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam	Gogledd Cymru

Ein hymagwedd

Bydd y Cynllun Cymdogaethau鈥檔 sbarduno twf yn y tymor hir, gan gefnu鈥檔 llwyr ar gronfeydd cystadleuol ac arian tymor byr y gorffennol. Mae鈥檙 rhaglen yn darparu glasbrint newydd ar gyfer uno cymunedau, gan ddyrannu cyllid i 75 o leoliadau i wella safonau byw a rhoi mwy o fudd i bobl yn eu dyfodol.

I gyflawni hyn, bydd y llywodraeth yn cefnogi鈥檙 broses o sefydlu Byrddau Cymdogaeth newydd, gan roi p诺er yn nwylo pobl leol i fynd i鈥檙 afael ag amddifadedd ac adfywio eu hardal leol. Bydd pob Bwrdd, mewn partneriaeth 芒鈥檌 awdurdod lleol, yn datblygu 鈥楥ynllun Adfywio鈥� sy鈥檔 amlinellu ei weledigaeth ar gyfer y degawd nesaf ochr yn ochr 芒 鈥楥hynllun Buddsoddi鈥� manylach ar gyfer 4 blynedd cyntaf y rhaglen.

Mae hyn yn fwy na rhoi cynllun i leoedd, caif ei ategu gan fuddsoddiad go iawn i wireddu鈥檙 cynllun hwnnw: blaenoriaethu cyllid ar gyfer rhai o鈥檔 cymunedau a adawyd bellaf yn 么l i wneud newidiadau pob dydd i greu dyfodol tecach i bawb. Mae llawer o鈥檙 sefydliadau angori sy鈥檔 uno cymunedau, fel canolfannau cymunedol, clybiau ieuenctid, meysydd chwaraeon a lleoliadau diwylliannol, wedi mynd. Mae鈥檙 rhaglen hon yn rhoi cyfle i gymunedau eu hailgyflwyno er mwyn sbarduno cyfalaf cymdeithasol ac ysgogi twf. Mae gennym economi a chymdeithas sy鈥檔 gweithio i rai ond nid eraill. Mae 49 o鈥檙 58 o drefi yn Lloegr yn yr 20% o ardaloedd adeiledig mwyaf difreintiedig yn y wlad. Mae鈥檙 rhaglen hon yn canolbwyntio ar y lleoedd a adawyd ar 么l am gyfnod rhy hir, sy鈥檔 haeddu elwa o fuddsoddiad yn eu dyfodol.

Ledled y Deyrnas Unedig, mae 53% o bobl yn credu ei bod yn bwysig iddynt allu dylanwadu ar benderfyniadau sy鈥檔 effeithio ar eu hardal leol, ond dim ond 27% sy鈥檔 teimlo eu bod yn gallu gwneud hynny. Mae nifer yr oedolion sy鈥檔 ymwneud 芒 chyfranogiad dinesig wedi gostwng o 41% yn 2020 i 34% yn 2022, a鈥檙 rhai hynny o鈥檙 cefndiroedd a鈥檙 lleoedd tlotaf sy鈥檔 lleiaf tebygol o gyfranogi. Mae鈥檙 rhaglen hon yn ceisio newid hynny, gan roi rheolaeth i bobl dros eu hardal leol, a hyder bod eu hanghenion yn cael eu bodloni.

Mae meithrin cymunedau cryfach sydd wedi鈥檜 cysylltu鈥檔 well, lle mae pobl yn ymddiried yn ei gilydd ac yn teimlo eu bod yn rhannu hunaniaeth, yn gwella gwydnwch, cydlyniant a diogelwch, gan fynd i鈥檙 afael ag ymyleiddio economaidd a chymdeithasol. Mae hyn yn wir i unigolion a鈥檙 gymuned gyfan. Mae听听wedi dangos y bydd gwell cysylltiadau cymdeithasol yn gwella canlyniadau economaidd i blant unigol ac yn lleihau troseddu ar draws cymuned. Mae听听yn dangos yn glir fod ymddiriedaeth mewn cymunedau a sefydliadau yn achosi cynhyrchedd uchel a mwy o les, ac yn deillio o hynny. Trwy sefydlu trefniadau llywodraethu da a mwy o ymddiriedaeth gymdeithasol, fe allai鈥檙 rhaglen hon sbarduno dolen adborth ddaionus o gynhyrchedd uwch. Gall 10% yn fwy o ymddiriedaeth gymdeithasol arwain at hyd at 1.5% yn fwy o gynhyrchedd.听

Mae arnom angen lleoedd ffyniannus sy鈥檔 cefnogi twf lleol cryf a chynhwysol, gan roi arian ym mhocedi pobl sy鈥檔 gweithio. Bydd y rhaglen hon yn ceisio codi safonau byw, lleihau allg谩u cymdeithasol, lledaenu cyfleoedd i bobl ifanc, gwella iechyd a lles, creu cymunedau cryfach a mwy cydlynol, a lleihau troseddu ac ymddygiad gwrthgymdeithasol yn rhai o鈥檙 rhannau o鈥檙 wlad a adawyd bellaf yn 么l.

Byddwn yn rhoi鈥檙 adnoddau a鈥檙 capasiti i gymunedau gyflawni hyn, i gynnig cymorth lle听 mae ei angen a newid r么l llywodraeth ganolog o reoli cyflawni i gynorthwyo cyflawni. Mae profiad yn awgrymu y gellir cyflawni mwy pan fydd y llywodraeth yn ymgymryd 芒 r么l fwy rhagweithiol a chefnogol, a bydd rhagor o wybodaeth yn cael ei darparu am hyn yn fuan. Bydd hyn hefyd yn lleihau鈥檙 angen i drefi gaffael cymorth yn unigol a chan drydydd part茂on, gan gefnogi ymrwymiad y llywodraeth i gwtogi鈥檙 defnydd ar ymgynghorwyr gan y sector cyhoeddus.

Dysgu gan raglenni blaenorol

Am y 60 mlynedd diwethaf, mae llywodraethau olynol wedi ceisio mynd i鈥檙 afael 芒 thensiynau ac anghydraddoldebau cymunedol a gwella canlyniadau yn yr ardaloedd sy鈥檔 wynebu鈥檙 heriau mwyaf.

Mae鈥檙 rhaglenni鈥檔 aml wedi bod yn rhy ganolog, heb gydnabod yr ymagwedd unigryw y mae ei hangen ar bob lle, ac nid ydynt wedi mynd i鈥檙 afael 芒 sut i ddod 芒 phobl at ei gilydd, gwrthweithio amddifadedd a chynorthwyo pobl i adfywio eu hardal leol. Yn rhy aml, mae鈥檙 penderfyniadau a wnaed wedi gyrru hollt rhwng pobl a lleoedd. Mae hyn wedi arwain at anfodlonrwydd cynyddol 芒 phenderfyniadau a wneir o鈥檙 brig i lawr nad ydynt yn cyd-fynd 芒 blaenoriaethau lleol.

Er bod rhaglenni diweddar fel Bargeinion Trefi a鈥檙 Gronfa Trefi wedi ceisio cefnogi cymunedau a rhoi pobl leol wrth wraidd y broses gwneud penderfyniadau, mae arolygon barn听yn dangos mai dim ond 11% o bobl sy鈥檔 credu bod eu hardal wedi gwella yn ystod y 2 flynedd ddiwethaf, a bod 29% yn credu ei bod wedi gwaethygu. Mae pobl yn credu bod mwy o densiwn rhwng mewnfudwyr a grwpiau ethnig yn y gymdeithas yn awr, o gymharu 芒鈥檙 blynyddoedd diwethaf. Felly, mae鈥檔 hanfodol bod y rhaglen hon yn dysgu gwersi o鈥檙 hyn a weithiodd orau yn y rhaglenni blaenorol hyn.

Lluniwyd y Fargen Newydd ar gyfer Cymunedau, a lansiwyd ym 1998 ar draws 39 o leoliadau yn Lloegr ac a ddaeth yn rhan o鈥檙 Strategaeth Genedlaethol ar gyfer Adnewyddu Cymdogaethau yn ddiweddarach, i gau鈥檙 bylchau rhwng ardaloedd difreintiedig iawn 芒 gweddill y wlad, gan ganolbwyntio ar 3 chanlyniad yn ymwneud 芒 鈥榣le鈥� a 3 chanlyniad yn ymwneud 芒 鈥榩hobl鈥�.

Roedd y canlyniadau yn ymwneud 芒 鈥榣le鈥� yn cynnwys:

• troseddu
• cymuned
• tai a鈥檙 amgylchedd ffisegol

Tra bod y canlyniadau yn ymwneud 芒 鈥榩hobl鈥� yn canolbwyntio ar:

• addysg
• iechyd
• bod heb waith

Canfu鈥檙 gwerthusiad annibynnol o鈥檙 Fargen Newydd ar gyfer Cymunedau 鈥榝od y cymdogaethau hyn wedi cael eu gweddnewid, mewn sawl ffordd鈥� yn ystod 10 mlynedd y rhaglen a bod ei llwyddiannau yn parhau hyd heddiw. Rhwng 2002 a 2008, roedd cymunedau a gafodd gyllid wedi gweld gwelliant mewn 32 o 36 o ddangosyddion craidd, gan gynnwys lleihau troseddu, addysg ac iechyd, a chau鈥檙 bwlch 芒 gweddill y wlad. Mewn rhai ardaloedd, graddiwyd bod gwerth am arian y rhaglen .

Mae鈥檙 Fargen Newydd ar gyfer Cymunedau yn cynnwys 3 conglfaen graidd a gyfrannodd at ei llwyddiant.

1. Grymuso鈥檙 gymuned a chydweithio:

Trwy annog preswylwyr lleol i gyfrannu鈥檔 weithredol at wneud penderfyniadau yn eu cymunedau, roedd y cynllun wedi gwella cyfalaf cymdeithasol ym mhob lle. Roedd dwyn pobl leol ynghyd ag asiantaethau鈥檙 llywodraeth, busnesau a sefydliadau sy鈥檔 cyflawni newid wedi meithrin perthnasoedd a barodd y tu hwnt i gyfnod y cynllun.

2. Agwedd hirdymor:

Trwy ddarparu cyllid dros gyfnod o 10 mlynedd, sicrhaodd y rhaglen y gallai cymunedau ganolbwyntio ar ddatrysiadau hirdymor a oedd yn creu cyflenwad o swyddi a newid parhaus i ardaloedd lleol, yn hytrach nag atebion cyflym. Roedd hyd y rhaglen wedi helpu i wreiddio gwelliant yng nghapasiti a gallu cymunedau i eirioli drostynt eu hunain a sbarduno newid. Y tu hwnt i sicrwydd yngl欧n 芒 chyllid, roedd hyn hefyd wedi galluogi gweledigaeth hirdymor a rennir ar gyfer lle, gan helpu i gynyddu aliniad strategol i鈥檙 eithaf ac osgoi buddsoddiadau darniog o fewn y rhaglen hon a ffynonellau eraill.

3. Canlyniadau cyfannol:

Trwy ddefnyddio dull wedi鈥檌 seilio ar ganlyniadau, roedd y rhaglen wedi galluogi pob lle i fynd i鈥檙 afael 芒 phroblemau mewn modd cyfannol. Gallai cymunedau ddod o hyd i ddatrysiadau a oedd yn mynd i鈥檙 afael 芒 sawl thema: tai, addysg, iechyd a chyflogaeth.

Mae ein Cynllun Cymdogaethau yn efelychu ac ychwanegu at egwyddorion y Fargen Newydd ar gyfer Cymunedau.

Proffil cyllid

Bydd pob cymuned yn cael cyllid a chymorth sy鈥檔 dod i gyfanswm o hyd at 拢20 miliwn. Bydd y cyllid yn cael ei rannu鈥檔 75% cyfalaf a 25% refeniw, yn unol 芒鈥檙 proffil canlynol:

Math o grant	2025 i 2026	2026 i 2027	2027 i 2028	2028 i 2029	2029 i 2030	2030 i 2031	2031 i 2032	2032 i 2033	2033 i 2034	2034 i 2035	2035 i 2036	Cyfanswm
Cyfanswm cyllid refeniw	200	382	256	432	432	432	432	437	450	450	450	4,599
Cyllid refeniw (capasiti)	200	150	-	-	-	-	-	-	-	-	-	600
Cyllid refeniw (grantiau)	-	232	256	432	432	432	432	437	450	450	450	3,999
Cyllid cyfalaf (grantiau)	-	360	1,736	1,605	1,605	1,605	1,605	1,605	1,605	1,605	1,605	14,936
听	Cyfanswm	19,537	听	听	听	听	听	听	听	听	听	听

Sylwer: Ar gyfer capasiti refeniw, darparwyd 拢250,000 dros flynyddoedd ariannol 2023 i 2024 a 2024 i 2025.

Bydd cyllid cyflawni鈥檔 cael ei ryddhau o ddechrau blwyddyn ariannol 2026 i 2027, gan roi amser a lle i gymunedau ymgorffori鈥檙 strwythurau llywodraethu angenrheidiol, cynyddu eu presenoldeb yn yr ardal leol a datblygu capasiti a gallu lleol fel y byddant yn barod i ddechrau鈥檔 syth. I hwyluso hyn, bydd 拢200,000 ychwanegol o gyllid capasiti yn cael ei ryddhau ar ddechrau blwyddyn ariannol 2025 i 2026 i鈥檙 holl awdurdodau lleol sy鈥檔 derbyn cyllid. Mae hyn yn ychwanegu at y grantiau 拢250,000 blaenorol a roddwyd i awdurdodau lleol i sefydlu Byrddau Cymdogaeth a dechrau ymgysylltu 芒鈥檙 gymuned yn rhan o Gynllun Hirdymor ar gyfer Trefi y weinyddiaeth flaenorol.听

Dylai awdurdodau lleol ymgynghori 芒 Byrddau Cymdogaeth yngl欧n 芒鈥檜 blaenoriaethau ar gyfer defnyddio鈥檙 arian hwn, a allai gynnwys:

• sefydlu a chynnal y Bwrdd Cymdogaeth, gan gynnwys unrhyw broses i sefydlu鈥檙 bwrdd fel elusen, cwmni buddiant cymunedol, neu fodel sefydliadol arall o鈥檙 gwaelod i fyny, er mwyn cynnal buddsoddiad hirdymor
• ymgysylltu 芒鈥檙 gymuned, a allai gynnwys trosglwyddo arian yn syth i grwpiau sector gwirfoddol a chymunedol i gynorthwyo ag ymgysylltu
• datblygu Cynlluniau Adfywio
• sicrhau cyngor ac arbenigedd i Fyrddau Cymdogaeth ar gyfer elfennau technegol datblygu a chyflawni cynllun, gan nodi bod cymorth ar gael gan yr adran a鈥檙 cyfarwyddyd i gwtogi ar ddefnydd ar ymgynghorwyr gan y sector cyhoeddus
• sicrhau bod ymyriadau cyfalaf a seilwaith yn gallu dechrau鈥檔 syth, er enghraifft, trwy sbarduno鈥檙 broses cais cynllunio, sicrhau cynlluniau pensaern茂ol a chael cyngor cyfreithiol, neu unrhyw weithgarwch arall y mae cynghorau a byrddau鈥檔 credu y byddant yn datblygu eu cynlluniau

Mae鈥檙听canllawiau llywodraethu a ffiniau听cysylltiedig yn rhoi mwy o fanylion am y rheolau cyllido a gwario 鈥� a bydd gwybodaeth ychwanegol yn dilyn mewn canllawiau ategol sydd i鈥檞 cyhoeddi cyn hir. Rhoddir hyblygrwydd i gymunedau yngl欧n 芒 gwario, gan gynnwys y gallu i fenthyca yn erbyn yr hyn sy鈥檔 ffrwd refeniw warantedig a chario tanwariant ymlaen i flynyddoedd diweddarach y rhaglen.

Dylai Byrddau Cymdogaeth ystyried sut orau i ddefnyddio eu cyllid i ddenu buddsoddiad arall ac arian cyfatebol, o ffynonellau preifat a chyhoeddus eraill.

Byddwn yn cadarnhau manylion y cymorth ychwanegol a ddarperir gan MHCLG i ddatblygu a chyflawni cynlluniau maes o law.

Llinell amser

Mis Chwefror i fis Ebrill 2025:

• Bydd Byrddau Cymdogaeth ac awdurdodau lleol yn cael pecyn data wedi鈥檌 deilwra sy鈥檔 manylu ar fetrigau ar draws y 3 amcan strategol, ac arolygon barn sy鈥檔 dangos safbwyntiau lleol ar flaenoriaethau buddsoddi ar gyfer eu hardal
• Bydd Byrddau Cymdogaeth yn cadarnhau eu haelodaeth derfynol ac unrhyw gynigion i newid y ffin ardal 鈥榙diofyn鈥� ar gyfer gwario yn eu cymuned i MHCLG erbyn dydd Mawrth 22 Ebrill 2025

Gwanwyn 2025:

• Bydd MHCLG听yn adolygu aelodaeth a chynigion ffiniau ac yn rhoi gwybod i leoedd a ydynt yn dderbyniol
• Bydd canllawiau ychwanegol yn cael eu cyhoeddi ar gyflawni鈥檙 gronfa, pecynnau cymorth polisi wedi鈥檜 teilwra ar gyfer Cymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon, a chyflwyno, asesu a chymeradwyo Cynlluniau Adfywio
• Bydd MHCLG听yn rhoi taliadau cyllid capasiti 2025 i 2026 i鈥檙 holl leoedd

Gwanwyn 2025 i鈥檙 gaeaf 2025:

• Bydd Byrddau Cymdogaeth yn cyflwyno eu Cynllun Adfywio i MHCLG i鈥檞 asesu a鈥檌 gymeradwyo

O fis Ebrill 2026 ymlaen:

• Bydd y taliad cyllid cyntaf ar gyfer cyflawni鈥檙 rhaglen yn cael ei wneud i awdurdodau lleol arweiniol, gan ddechrau鈥檙 cam cyflawni

• Bydd MHCLG听yn rhoi taliadau cyllid capasiti 2026 i 2027 i鈥檙 holl leoedd

Amcanion y gronfa

听听
Yr hyn sydd wrth wraidd y Cynllun Cymdogaethau yw partneriaeth rhwng Bwrdd y Gymdogaeth a llywodraeth leol, gyda chefnogaeth gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig. Bydd y bartneriaeth hon yn sbarduno twf trwy wella seilwaith ffisegol a chymdeithasol eu cymuned a darparu gwelliannau pendant i fywydau pob dydd y cymunedau hyn. I gyflawni鈥檙 effaith fwyaf, anogwn fyrddau i ganolbwyntio鈥檙 cyllid a鈥檙 ymyriadau ar y cymdogaethau a鈥檙 cymunedau hynny o fewn eu ffiniau sydd 芒鈥檙 angen mwyaf.

Mae鈥檙 bwrdd, gan weithio gyda鈥檙 awdurdod lleol, yn gyfrifol am gynhyrchu Cynllun Adfywio 10 mlynedd ar gyfer ei ardal, sy鈥檔 amlinellu鈥檙 gweithgarwch y bwriedir iddo gyflawni 3 amcan strategol y rhaglen hon:

• lleoedd ffyniannus
• cymunedau cryfach
• adfer rheolaeth

Trwy wneud cynnydd ar bob un o鈥檙 amcanion hyn, bydd ardaloedd lleol yn sbarduno cenadaethau hirdymor y llywodraeth.

Lleoedd ffyniannus

Mae pobl yn ymfalch茂o yn eu hardaloedd lleol, ond mae gormod o鈥檔 strydoedd mawr a鈥檔 hystadau wedi cael eu hesgeuluso a鈥檜 gadael ar 么l. Mae鈥檔 rhaid i ganol trefi a chymdogaethau esblygu ac adfywio i adlewyrchu anghenion ac arferion eu cymuned yn well, a dylai preswylwyr gael mwy o lais yn y ffordd maen nhw鈥檔 cael eu dylunio.

Mae pob rhan o鈥檙 Deyrnas Unedig yn haeddu cael cymdogaethau a chymunedau bywiog sydd 芒 strydoedd mawr prysur, ystod dda o amwynderau lleol, a seilwaith ffisegol o ansawdd uchel.

Rydym hefyd eisiau i鈥檙 Deyrnas Unedig fod yn wlad 芒 gwasanaethau cyhoeddus o鈥檙 radd flaenaf sy鈥檔 gweithio i bawb, o鈥檙 GIG a gofal cymdeithasol i ysgolion, gwasanaethau i blant a gwasanaethau ieuenctid.

O ran gofal iechyd, er enghraifft, mae鈥檙 lleoedd mwyaf difreintiedig yn fwyaf tebygol o brofi鈥檙 canlyniadau iechyd gwaethaf. Yn 么l y Swyddfa Ystadegau Gwladol, yn 2018 i 2020,鈥�.听听

Dylai lleoedd allu dylunio gwasanaethau cyhoeddus sy鈥檔 hygyrch, yn ymatebol, ac wedi鈥檜 teilwra i anghenion lleol. Bydd buddsoddi yn nyfodol ein pobl ifanc ac mewn mesurau ataliol yn awr yn lleddfu鈥檙 pwysau ar wasanaethau yn y tymor hwy.

Cymunedau cryfach听

Mae gwydnwch yn rhai o鈥檙 cymunedau mwyaf difreintiedig wedi cael ei erydu dros amser, ac ar ei fwyaf eithafol mae wedi creu lle ar gyfer ymddieithrio ac ymrannu o鈥檙 fath a ysgogodd yr anhrefn dreisgar a welwyd yn ystod yr haf 2024. Yn ddiweddar, mae 听wedi canfod bod 76% o Brydeinwyr yn credu bod 鈥榶 Deyrnas Unedig yn teimlo鈥檔 rhanedig鈥� a bod llai na hanner ohonynt yn credu eu bod yn aelod o gymuned, neu鈥檔 rhan o gr诺p lleol. Rydym eisiau grymuso byrddau i fynd i鈥檙 afael 芒 gwraidd y broblem, ailadeiladu perthnasoedd, ac adfer ymdeimlad cyfunol o berthyn i鈥檞 cymuned, gan ddwyn pobl at ei gilydd fel y gallant deimlo鈥檔 falch o鈥檜 hardal ac yn ddiogel yn eu cymdogaeth.

Bydd mynd i鈥檙 afael 芒鈥檙 rhaniad hwn yn cael effaith gadarnhaol, uniongyrchol ar dwf. Mae gwella cyfalaf cymdeithasol yn gylch daionus ar draws sawl agwedd ar fywyd cyhoeddus. Er enghraifft, pan fydd rhieni鈥檔 adnabod ei gilydd, bydd pobl yn sylwi ar blant sy鈥檔 colli鈥檙 ysgol a bydd hynny鈥檔 derbyn sylw鈥檔 amlach, gan wella canlyniadau addysg ac enillion posibl yn y dyfodol. Petai鈥檙 Deyrnas Unedig yn gwella ymddiriedaeth gymdeithasol i lefelau Nordaidd (cynnydd o oddeutu 30%), mae听听yn dangos y gallai hyn gynhyrchu 拢100 biliwn o dwf y flwyddyn.

Adfer rheolaeth听

Mae talent wedi鈥檌 lledaenu鈥檔 gyfartal, ond nid felly cyfleoedd. Mae pobl eisiau cael eu grymuso i reoli eu bywydau, i gael llais dros ddyfodol eu cymuned. Ond gall hyn deimlo鈥檔 bell i ffwrdd pan fyddwch yn byw o un slip cyflog i鈥檙 llall neu ar restr aros. Ni ddylai cyfleoedd bywyd plentyn sy鈥檔 cael ei eni yng Ngogledd-ddwyrain Lloegr heddiw fod mor sylweddol wahanol i rywun sy鈥檔 cael ei eni yn Llundain.

Rydym eisiau sicrhau bod plant yn cael y dechrau gorau mewn bywyd a bod oedolion yn gallu byw鈥檙 bywyd o鈥檜 dewis. Boed hynny鈥檔 cael at y sgiliau sy鈥檔 ofynnol ar gyfer marchnadoedd swyddi sy鈥檔 dod i鈥檙 amlwg wrth i ni newid i sero net neu gefnogi鈥檙 miloedd o ddarpar entrepreneuriaid trwy eu camau cyntaf at hunangyflogaeth.

Byddwn yn grymuso pobl i ymuno 芒鈥檙 gweithle, gweithwyr i gamu ymlaen, a busnesau i dyfu. Bydd hyn, yn ei dro, yn helpu i sbarduno twf economaidd lleol.

Bydd gan bobl sydd wedi鈥檜 grymuso fwy o lais yn y ffordd y mae eu hardal leol yn cael ei ffurfio hefyd, sy鈥檔 elfen ganolog o鈥檙 rhaglen hon a gweledigaeth y llywodraeth hon ar gyfer cymunedau.

Mae ein Cynllun Cymdogaethau鈥檔 ceisio cyflawni set ehangach o amcanion strategol na Chynllun Hirdymor ar gyfer Trefi y weinyddiaeth flaenorol. Rydym eisiau grymuso byrddau i feddwl am yr heriau a鈥檙 cyfleoedd sy鈥檔 wynebu eu cymunedau mewn ffordd fwy cyfannol, gan ddysgu gwersi o鈥檙 Fargen Newydd ar gyfer Cymunedau, gyda鈥檙 cyfle i fuddsoddi ar draws ystod ehangach o feysydd polisi heb fod angen cysylltu eu gweithgarwch yn 么l i un 鈥榯hema鈥� fuddsoddi gaeth.

Byrddau Cymdogaethau

Mae Byrddau Cymdogaethau鈥檔 rhoi pobl leol wrth wraidd y broses o ddiffinio dyfodol eu tref, gyda鈥檙 cyfrifoldeb am ddatblygu eu Cynllun Adfywio 鈥� mewn partneriaeth 芒鈥檙 awdurdod lleol 鈥� i gyflawni amcanion strategol y rhaglen. Dylent ddwyn ynghyd preswylwyr, busnesau lleol, ymgyrchwyr llawr gwlad, cynrychiolwyr gweithle, arweinwyr ffydd a chymuned, a鈥檙 rhai hynny sydd 芒 chysylltiad cryf 芒鈥檜 hardal. Mewn ymgynghoriad 芒鈥檌 gymuned, dylai鈥檙 bwrdd greu gweledigaeth ar gyfer dyfodol ei ardal a gosod llwybr ar gyfer ei chyflawni yn ystod cyfnod y rhaglen 10 mlynedd (a thu hwnt), gan ystyried cyfleoedd i ddenu a chyfuno ffrydiau cyllid preifat, cyhoeddus, a dyngarol newydd a phresennol.

Gwyddom y bydd gan lawer o gymunedau strwythurau bwrdd a llywodraethu ar waith eisoes, yn fwyaf amlwg 鈥楤yrddau Tref鈥� a sefydlwyd i gyflawni Cynllun Hirdymor ar gyfer Trefi y weinyddiaeth flaenorol. Gwnaed llawer o waith i sefydlu鈥檙 rhain, gan benodi cadeiryddion annibynnol a churadu aelodaeth briodol o randdeiliaid lleol ymgysylltiedig. Nid ydym eisiau dadwneud y gwaith a wnaed eisoes.

Mae鈥檙听canllawiau llywodraethu a ffiniau听cysylltiedig yn canolbwyntio ar:

• rolau a chyfrifoldebau Byrddau Cymdogaeth a chyrff atebol
• gofynion strwythur llywodraethu ar gyfer Byrddau Cymdogaeth听
• y broses a鈥檙 llinellau amser ar gyfer cadarnhau trefniadau a ffiniau eu Bwrdd Cymdogaeth i听MHCLG听
• ffiniau daearyddol ar gyfer lleoedd sy鈥檔 derbyn cyllid
• proses adolygu a chymeradwyo gysylltiedig听MHCLG

Byrddau Cymdogaeth yng Nghymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon

Mae鈥檙 llywodraeth hefyd wedi ymrwymo i ailosod cysylltiadau 芒鈥檙 llywodraethau datganoledig a bydd cydweithio agosach o fewn cymunedau a chyda鈥檙 llywodraeth ehangach yn gwneud byrddau鈥檔 gryfach ac yn fwy effeithiol.

Yn yr Alban, dylai Byrddau Cymdogaeth ystyried amcanion polisi听 Llywodraeth yr Alban, sy鈥檔 amlinellu ymrwymiad yr Alban i helpu鈥檙 cymunedau trefol mwyaf difreintiedig a鈥檙 cymunedau gwledig mwyaf bregus i adfywio, a sut gall yr ymyriadau a gyflawnir ategu Egwyddor Canol Trefi yn Gyntaf a Chynllun Gweithredu Canol Trefi yr Alban. Argymhellwn fod Byrddau Cymdogaeth yn cynnal trafodaethau cynnar 芒鈥檜 cyswllt yn yr MHCLG ac Uned Adfywio Llywodraeth yr Alban i ystyried cyfleoedd i alinio amcanion a gwneud y mwyaf o gyfleoedd cyllido.

Yng Nghymru, dylai byrddau ystyried sut mae eu Cynllun Adfywio鈥檔 rhyngweithio ag amcanion Rhaglen Lywodraethu Llywodraeth Cymru, y Ddeddf Llesiant Cenedlaethau鈥檙 Dyfodol, y rhaglen Trawsnewid Trefi, fframwaith cynllunio Cymru鈥檙 Dyfodol, a rhaglenni a strategaethau eraill perthnasol.

Yng Ngogledd Iwerddon, dylai byrddau ystyried sut mae eu Cynllun Adfywio鈥檔 rhyngweithio ag amcanion Gweithrediaeth Gogledd Iwerddon, ochr yn ochr 芒 strategaethau eraill presennol a chynlluniau datblygu lleol fel Cynlluniau Cymunedol a Chynlluniau Datblygu Lleol Cynghorau.

Cynlluniau Adfywio

Rhoddir rhagor o fanylion am gynnwys, ffurf ac amserlen gyflwyno Cynlluniau Adfywio mewn canllawiau i ddod.

Mae鈥檔 rhaid i Fyrddau Cymdogaeth weithio gyda phobl leol a鈥檙 awdurdod lleol i lunio Cynllun Adfywio. Gwyddom y bydd yr heriau mewn lleoedd yn amrywio, a鈥檙 bobl sy鈥檔 byw ac yn gweithio yn yr ardaloedd hynny sydd yn y sefyllfa orau i amlygu鈥檙 heriau hyn a llywio鈥檙 datrysiadau. Dylai byrddau weithio mewn partneriaeth 芒鈥檜 hawdurdod lleol unigol ac, os yw鈥檔 berthnasol, sicrhau yr ymgynghorwyd 芒鈥檜 Hawdurdod Cyfun Maerol yngl欧n 芒鈥檙 cynllun.

Dylai鈥檙 cynllun amlinellu gweledigaeth drosfwaol y gymuned ar gyfer newid yn ystod y degawd nesaf i gyflawni amcanion strategol y rhaglen, a ddatblygwyd trwy ymgysylltu ar lawr gwlad i adlewyrchu blaenoriaethau pobl leol.

Yn rhan o鈥檙 Cynllun Adfywio, bydd angen i fyrddau ddarparu cynllun buddsoddi manylach ar gyfer y cylch buddsoddi 4 blynedd cyntaf, a fydd yn cynnwys yr ymyriadau yr hoffai鈥檙 bwrdd eu datblygu yn ystod y cyfnod a sut mae鈥檙 gweithgarwch hwnnw鈥檔 cyflawni ar draws 3 amcan strategol y rhaglen.

Rydym yn gwybod bod lleoedd wedi gweithio鈥檔 galed i ymgysylltu 芒鈥檜 cymunedau a datblygu eu 鈥楥ynllun Hirdymor鈥� ar gyfer Cynllun Hirdymor ar gyfer Trefi y weinyddiaeth flaenorol. Mae鈥檙 cynnydd hwnnw鈥檔 werthfawr ac ni ddylai gael ei ddadwneud, ac ni ddylai lleoedd ddadwneud eu trefniadau llywodraethu ychwaith. Dylai cymunedau deimlo鈥檔 rhydd i ddatblygu ac addasu eu cynlluniau presennol 鈥� mae ein diwygiadau鈥檔 ceisio ychwanegu at y rhaglen flaenorol a鈥檌 gwella gyda chyfres newydd o amcanion strategol sy鈥檔 cyd-fynd 芒 chynllun y llywodraeth hon i sbarduno twf, i鈥檞 cyflawni gan ystod ehangach o ymyriadau polisi. Credwn y bydd hyn yn rhoi mwy o hyblygrwydd i gymunedau yngl欧n 芒 sut a beth y gallant ei gyflawni, heb gefnu ar bopeth a wnaed eisoes.

Bydd Byrddau Cymdogaeth eisiau cyfle i addasu eu cynigion i ymateb i adborth gan y gymuned, ac mae鈥檔 cymryd amser i sefydlu trefniadau llywodraethu da ac ymddiriedaeth yn y gymuned. Ni fydd ailadeiladu gallu a hyder o fewn cymunedau a erydwyd gan ddegawdau o anghydraddoldeb, cyni ac amddifadedd yn digwydd dros nos. Un o鈥檙 听craidd a ddysgwyd o鈥檙 rhaglen Bargen Newydd ar gyfer Cymunedau oedd pwysigrwydd cynnwys 鈥榖lwyddyn sero鈥� ym mhob cynllun adfywio, i sicrhau canlyniadau gwell ar ddiwedd degawd o fuddsoddi. Mae hyn yn golygu neilltuo amser i sicrhau bod sylfeini鈥檙 rhaglen yn gadarn, gan gynnwys cyflogi鈥檙 bobl iawn, dewis systemau rheoli effeithiol, a sefydlu prosesau ar gyfer cynnwys y gymuned.

Dyna pam rydym wedi cadarnhau taliad capasiti ychwanegol o 拢200,000 ym mlwyddyn ariannol 2025 i 2026. Gan gydnabod y gwahanol lefelau capasiti lleol a gwaith datblygu sy鈥檔 ofynnol ar draws y 75 o gymunedau, bydd MHCLG yn darparu cyfnod eang i Fyrddau Cymdogaeth gyflwyno eu Cynllun Adfywio i ni.

Ymyriadau a gymeradwywyd o flaen llaw a rhestr pwerau

Mae鈥檙 Cynllun Cymdogaethau鈥檔 wahanol i鈥檙 broses ymgeisio gystadleuol a鈥檙 microreoli sy鈥檔 gysylltiedig 芒 chronfeydd adfywio blaenorol. Yn lle hynny, mae鈥檙 model hwn yn rhoi rhestr听ymyriadau a gymeradwywyd o flaen llaw听i Fyrddau Cymdogaeth a鈥檙 annibyniaeth i symud ymlaen 芒 gweithgarwch heb fod angen darparu achos busnes hir os gellir dangos tystiolaeth bod y gweithgarwch hwnnw鈥檔 flaenoriaeth glir i鈥檙 gymuned. Mae dadansoddwyr MHCLG wedi asesu鈥檙 holl ymyriadau a restrir ac yn credu bod ganddynt achos cryf dros fuddsoddi, gwerth am arian a chymhareb cost a budd.

Mae鈥檙 gweithgareddau a restrir yn amrywio o ddatblygiadau newydd trawiadol i鈥檙 materion pob dydd a godwyd gan bobl ar y trothwy. Er mwyn rhoi cymaint o hyblygrwydd 芒 phosibl i fyrddau yngl欧n 芒 beth y gallant ei gyflawni a sut, rydym wedi mwy na dyblu nifer yr ymyriadau, gan ddarparu enghreifftiau lle y bo鈥檔 bosibl i ddangos syniadau ar gyfer gwariant ar yr un pryd 芒 grymuso鈥檙 gymuned i feddwl am ei datrysiadau llawr gwlad ei hun. Yn wahanol i Gynllun Hirdymor ar gyfer Trefi y weinyddiaeth flaenorol, nid yw鈥檙 ymyriadau a restrir wedi鈥檜 cysylltu鈥檔 benodol ag un thema 鈥� yn lle hynny, rydym yn rhoi鈥檙 hyblygrwydd i fyrddau ystyried sut gall yr ymyriadau maen nhw鈥檔 dymuno eu gweithredu fod yn gymwys i unrhyw un neu bob un o amcanion strategol y rhaglen: lleoedd ffyniannus, cymunedau cryfach ac adfer rheolaeth. Nid oes angen i Fyrddau Cymdogaeth gysylltu pob ymyrraeth yn benodol ag un amcan penodol yn unig.

Yn yr un modd, nid yw鈥檙 rhestr hon yn gynhwysfawr. Anogwn Fyrddau Cymdogaeth i feddwl yn arloesol ac yn greadigol yngl欧n 芒 sut i gyflawni amcanion strategol y rhaglen. Pan fydd gweithgareddau y tu allan i gwmpas yr ymyriadau a gymeradwywyd o flaen llaw, ond mae鈥檙 bwrdd yn credu ei fod mewn sefyllfa well i fodloni anghenion lleol yn seiliedig ar ei ymgysylltiad 芒鈥檙 gymuned, dylai鈥檙 bwrdd geisio datblygu鈥檙 rhain. I wneud hyn, byddai angen i achos busnes gael ei gytuno gydag MHCLG.

Rydym hefyd yn darparu听rhestr pwerau听wedi鈥檌 diweddaru (neu 鈥榖ecyn cymorth polisi鈥�), sy鈥檔 amlinellu鈥檙 pwerau sydd eisoes ar gael i gymunedau ac awdurdodau lleol yn Lloegr (ac yng Nghymru mewn rhai achosion).

Byddwn yn cyhoeddi pecynnau cymorth tebyg i Gymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon ar wah芒n, ar 么l ymgynghori 芒鈥檙 llywodraethau datganoledig.

Rydym eisiau rhoi鈥檙 offer a鈥檙 wybodaeth y mae eu hangen ar fyrddau a chymunedau i wneud penderfyniadau gwybodus, gan rymuso pobl leol i gymryd cyfrifoldeb dros ddyfodol eu cymdogaeth a鈥檜 hardal leol. Nid microleoli yw hyn, ond datganoli go iawn 鈥� trosglwyddo p诺er a buddsoddiad i鈥檙 mannau lle y mae eu hangen.

Ymgysylltu 芒鈥檙 gymuned

Mae ymgysylltu鈥檔 ystyrlon 芒鈥檙 gymuned leol yn ganolog i鈥檙 Cynllun Cymdogaethau. Mae datblygu ymddiriedaeth a grymuso鈥檙 gymuned leol yn gofyn am gysondeb, ymroddiad ac amser, a thystiolaeth bod blaenoriaethau pobl wedi cael eu gwireddu.

Wrth roi mwy o ddylanwad i gymunedau dros eu hardal, mae鈥檔 bwysig sicrhau nad yw hyn yn cael ei ddominyddu gan y rhai mwyaf penderfynol. Rydym yn darparu鈥檙 amser, y lle a鈥檙 cyllid i osgoi ymgynghori generig heb ddigon o adnoddau, i sicrhau bod Byrddau Cymdogaethau鈥檔 clywed gan bawb, ac yn cynnwys pobl o gymunedau difreintiedig neu sydd wedi鈥檜 hymyleiddio a allai gael trafferth leisio鈥檜 barn yn nodweddiadol. Mae鈥檙 grwpiau hyn nad ydynt yn cael eu gwasanaethu digon yn cynnwys pobl y mae eu hamgylchiadau economaidd-gymdeithasol, eu hiaith neu eu diwylliant yn golygu y gallai fod yn anodd iddynt gael at ddulliau ymgysylltu 鈥榓rferol鈥�. Gallai鈥檙 rhain gynnwys pobl ddigartref, pobl nad oes ganddynt fynediad at y rhyngrwyd, pobl nad ydynt yn siarad Saesneg neu鈥檙 henoed.

Dylai ymgysylltu 芒鈥檙 gymuned fod yn broses ailadroddol, fel bod pobl yn deall sut mae eu blaenoriaethau鈥檔 cael eu hadlewyrchu yn y cynllun. Fe ddylai ddigwydd yn rheolaidd drwy gydol y rhaglen, wrth i anghenion a blaenoriaethau cymunedau esblygu, a dylid dychwelyd i grwpiau yr ymgysylltwyd 芒 nhw鈥檔 flaenorol i amlinellu鈥檙 cynnydd a wnaed, sut yr ystyriwyd eu pryderon a鈥檜 blaenoriaethau a鈥檜 galluogi i ddal y bwrdd i gyfrif am eu cyflawni. Dylai Byrddau Cymdogaeth adeiladu ar strwythurau ymgysylltu 芒鈥檙 gymuned sydd eisoes yn bodoli trwy fapio seilwaith cymdeithasol presennol yn eu cymuned a manteisio ar yr arbenigedd hwnnw.

Arfer gorau ar gyfer ymgysylltu 芒鈥檙 gymuned

Fel y mae Local Trust yn nodi, ni fydd 鈥榰n strategaeth i bawb鈥� yn gweithio; fodd bynnag, rydym wedi amlinellu rhywfaint o arfer gorau y gallai Byrddau Cymdogaethau ddymuno ei ystyried wrth gynllunio ar gyfer ymgysylltu 芒鈥檙 gymuned.

Canolbwyntiwch ar bobl sy鈥檔 llai tebygol o gael eu clywed:

Bydd y Cynllun Cymdogaethau鈥檔 fwyaf effeithiol os bydd byrddau鈥檔 ymgysylltu 芒 phobl nad ydynt yn cyfrannu at wneud penderfyniadau fel arfer. Nod craidd y rhaglen hon yw mynd i鈥檙 afael ag amddifadedd, felly ystyriwch sut gallwch ymgysylltu orau 芒 phobl efallai nad ydynt yn teimlo bod pobl yn gwrando arnynt, fel arfer.

Amlygwch asedau lleol:

Defnyddiwch asedau lleol i ychwanegu at gryfderau presennol, a gweithiwch gyda grwpiau cymunedol sydd eisoes 芒 pherthnasoedd ac arbenigedd ym maes datblygu cymunedol i ddylunio ymgysylltiad a sicrhau cyrhaeddiad digonol. Ystyriwch ddefnyddio鈥檙 cyllid capasiti a ddyrannwyd i fuddsoddi yn y sefydliadau hyn er mwyn cefnogi ymgysylltiad.

Neilltuwch amser ar gyfer ymgysylltu鈥檔 ystyrlon:

Pan fyddwch yn cynllunio ar gyfer ymgysylltu 芒鈥檙 gymuned, gwnewch yn si诺r fod digon o amser yn cael ei neilltuo i ganiat谩u ar gyfer ymgysylltu鈥檔 ystyrlon 芒 phob rhan o鈥檙 gymuned.

Gwrandewch yn ofalus ar y gymuned leol:

Peidiwch ag ofni gwyro oddi wrth restr o gwestiynau a bennwyd o flaen llaw. Gadewch i sgyrsiau lifo鈥檔 naturiol a sylweddolwch pan nad yw pobl yn cytuno 芒 diagnosis neu ddatrysiadau a ffefrir 鈥� gadewch i wahanol grwpiau gyfeirio鈥檙 sgwrs.

Defnyddiwch eich cymuned i amlygu blaenoriaethau:

Bydd hyn yn helpu i sicrhau bod y cynlluniau鈥檔 cael eu creu ar y cyd 芒鈥檙 gymuned o鈥檙 dechrau.

Astudiaeth achos: cydweithio ar lawr gwlad

Anogir aelodau鈥檙 Rhwydwaith Arloesedd Cynghorau Cydweithredol (CCIN) i awgrymu prosiectau lle gallant weithio gydag aelodau eraill i ganfod datrysiadau polisi cydweithredol i鈥檙 heriau sy鈥檔 wynebu llywodraeth leol. Mae rhaglen waith y CCIN wedi鈥檌 rhannu鈥檔 brosiectau mwy o faint o鈥檙 enw Labordai Polisi, a phrosiectau llai o鈥檙 enw Prototeipiau Polisi.听听

Rhwng 2019 a 2021, cydweithiodd 4 cyngor ar brosiect Labordy Polisi i archwilio modelau cydweithredol ar gyfer gwella ymgysylltu 芒鈥檙 gymuned a chyflawni canlyniadau lleol gwell. Dyma鈥檙 cynghorau a oedd yn gysylltiedig:听

• Cyngor Tref Burntwood听
• Cyngor Dosbarth Gogledd Swydd Hertford听
• Cyngor Bwrdeistref Stevenage听
• Cyngor Dinas Sunderland听

Er gwaethaf gwahaniaethau o ran maint ac adnoddau, mabwysiadodd pob cyngor strategaethau ar lefel cymdogaeth i wella gwasanaethau.听听

Canolbwyntiodd Burntwood ar rymuso grwpiau cymunedol i ddarparu gwasanaethau, tra creodd Gogledd Swydd Hertford rwydwaith bwyd yn ystod y pandemig i sicrhau mynediad teg at fwyd. Gweithredodd Stevenage Raglen Gymdogaeth Gydweithredol i wneud penderfyniadau ar y cyd, a thrawsnewidiodd Sunderland gwrs golff segur yn barc cymunedol trwy ymgysylltiad lleol.听听

Mae鈥檙 modelau hyn yn dangos sut gall cynghorau gydweithio 芒 chymunedau i ddarparu gwasanaethau鈥檔 fwy effeithiol ac effeithlon.

Astudiaeth achos: trawsnewidiad a arweiniwyd gan breswylwyr yn Lawrence Weston

Mae menter Ambition Lawrence Weston (ALW), sydd wedi鈥檌 seilio ar ystad dai wedi鈥檙 rhyfel yng ngogledd-orllewin Bryste, yn brosiect a ysgogir gan y gymuned a gefnogir gan gyllid Big Local a phartneriaethau lleol.听听

Trwy gynllun datblygu cymuned a chynllun datblygu cymdogaeth, dylanwadodd y preswylwyr ar bolis茂au fel sicrhau bod 50% o dai newydd yn cael eu dyrannu i deuluoedd lleol. Mae ALW yn hwyluso rhwydwaith cymunedol o fwy na 45 o sefydliadau, gan feithrin cydweithio ar brosiectau sy鈥檔 cael effaith fawr, fel fferm solar sy鈥檔 pweru 1,000 o gartrefi a thyrbin gwynt arfaethedig. Mae鈥檙 ymdrechion hyn wedi denu dros 拢5.5 miliwn o fuddsoddiad, gan hybu鈥檙 economi leol yn sylweddol, a thrawsnewid yr ardal trwy seilwaith newydd, gwell cysylltiadau trafnidiaeth, gwell cyfleusterau i bobl ifanc a chymorth i fusnesau lleol. Trwy ddosbarthu cyfoeth yn lleol a grymuso preswylwyr, mae ALW wedi creu cymuned gryfach, fwy hunanddibynnol 芒 buddion parhaus. $CTA

Gwnewch yn si诺r fod atebolrwydd yn parhau trwy gyfleoedd ymgysylltu parhaus:

Gwnewch yn si诺r fod eich cymuned yn cael gwybod am ddatblygiadau yn ystod cerrig milltir allweddol trwy negeseuon e-bost, datganiadau i鈥檙 wasg, arddangosfeydd neu ddigwyddiadau wyneb yn wyneb.

Y camau nesaf

Mae gosod cymunedau wrth wraidd y broses adfywio wedi diffinio mentrau blaenorol llwyddiannus gan y llywodraeth, gan gynnwys Bargen Newydd ar gyfer Cymunedau John Prescott. Trwy neilltuo amser yn gyson i gael sgyrsiau da 芒 phreswylwyr, datblygodd arweinwyr ymddiriedaeth a chyfalaf cymdeithasol o fewn cymunedau i sicrhau bod cyllid yn cael ei wario ar y pethau a oedd yn bwysig i bobl leol.

Mae鈥檙 Cynllun Cymdogaethau鈥檔 darparu鈥檙 cyllid a鈥檙 cymorth i ddatblygu ymddiriedaeth, sbarduno twf a rhyddhau potensial 75 o ardaloedd. Trwy gyflwyno Hawl y Gymuned i Brynu a mentrau ychwanegol i gefnogi strydoedd mawr a chymunedau, byddwn yn gweld arweinwyr lleol yn adfer rheolaeth, cymdogaethau鈥檔 cael eu hailfywiogi, a chymunedau鈥檔 cael eu cryfhau ym mhob cwr o鈥檙 wlad.