51茶馆

(Gwirio鈥檙 cyflwyniad)

Diolch Yr Athro McMahon.

Diolch yn fawr iawn.

Rydw i鈥檔 falch iawn o fod yma heno ym Mhrifysgol Aberystwyth.

I rai, Aberystwyth yw gwir brifddinas Cymru, ac mae鈥檔 ddiamheuol yn ganolfan unigryw o ddysg, diwylliant a chelfyddyd Gymreig.

Mae鈥檔 lleoliad i un o鈥檔 hallforion darlledu mwyaf poblogaidd diweddar, Y Gwyll / Hinterland, a ddenodd ddiddordeb rhyngwladol ym maes drama drosedd 鈥楴ordic Noir鈥�, ac a helpodd i roi proffil newydd ehangach i鈥檙 Gymraeg fel yr iaith fodern fyw Ewropeaidd ag ydyw - yn ogystal ag arddangos y dref hon hefyd.

Ond cefais gipolwg ar yr hyn oedd ar y gorwel i Aberystwyth 14 mlynedd yn 么l pan gyhoeddodd Malcolm Pryce ei nofel drosedd Saesneg hynod ac anarferol 鈥楢berystwyth Mon Amour鈥� a leolwyd yma yn y dref ond mewn realiti gwahanol. Bu i fy athro Cymraeg ar y pryd anfon copi cynnar ataf, gan iddo synhwyro鈥檔 gywir bod angen rhywbeth gwahanol arnaf i鈥檙 ymrafael rheolaidd 芒 threigladau heriol a chystrawen mamiaith Cymru.

Yn 么l yn y byd real, mae Prifysgol Aberystwyth wrth gwrs yn un o brifysgolion hanesyddol Cymru, a bron i ganrif a hanner ers ei sefydlu, mae ganddi gyrhaeddiad byd-eang - gydag enw da am ragoriaeth academaidd a rhagoriaeth ymchwil. Mae鈥檙 adran Gwleidyddiaeth Ryngwladol, ble鈥檙 ydym heno, yn enwog o gwmpas y byd.

Rwyf wedi cael y pleser o gefnogi Cynllun Lleoli Seneddol yr adran ers rhai blynyddoedd, a gallaf dystio鈥檔 ddidwyll i safon a chymhelliant myfyrwyr Aber sydd wedi treulio rhan o鈥檜 hafau鈥檔 gweithio yn fy swyddfa yn Nh欧鈥檙 Cyffredin. A bu鈥檔 bleser eu gweld yn symud ymlaen i yrfaoedd llwyddiannus ym meysydd y Gyfraith, polisi cyhoeddus a chysylltiadau cyhoeddus.

Mae rhwydwaith alumni y brifysgol yn wirioneddol drawiadol.

Ar ymweliad 芒 Rwanda 4 blynedd yn 么l rwy鈥檔 cofio cyfarfod 芒鈥檙 gwas sifil oedd yn gyfrifol am holl wasanaeth addysg y wlad honno ac i鈥檞 lygaid befrio pan glywodd fy mod yn Gymro gan ofyn a oeddwn yn gwybod am Aberystwyth. Ac wrth gwrs, cefais wybod ei fod yn un o鈥檆h alumni, gan y bu iddo ymgymryd 芒鈥檌 astudiaethau 么l-radd yma.

Mae鈥檔 deg dweud bod cariad mawr at Aber a Chymru wedi aros gydag ef ers hynny - ac mae hyn yn nodweddu鈥檙 miloedd sy鈥檔 cyrraedd ac yn gadael y brifysgol bob blwyddyn.

Roedd Aberystwyth hefyd yn gartref am nifer o flynyddoedd i鈥檙 hanesydd a鈥檙 darlledwr Dr John Davies a fu鈥檔 dysgu yma yn y Brifysgol ac a fu farw鈥檙 mis diwethaf.

Mae鈥檔 debyg y bu i鈥檞 Hanes Cymru ddylanwadu鈥檔 fwy nag unrhyw lyfr arall ar fy ffordd o feddwl am Gymru - cenedligrwydd Cymreig. Mae yna 8 mlynedd erbyn hyn ers cyhoeddi鈥檙 fersiwn Saesneg鈥�

鈥�8 mlynedd o newidiadau mawr i鈥檙 cyd-destun economaidd a gwleidyddol y mae鈥檙 cenedligrwydd hwnnw yn cael ei fynegi drwyddo ac y rhoddir bywyd ac ystyr iddo.

A hynny mewn gwirionedd yw thema fy sgwrs i heno.

Cyflwyniad:

Mae hi bron yn union 3 blynedd yn 么l ers i mi siarad ddiwethaf ym Mhrifysgol Aberystwyth, pryd y bu i mi annerch y Ganolfan Astudiaethau Ewropeaidd am yr achos o blaid cymorth tramor mewn oes o gyni.

[dil毛wyd y cynnwys gwleidyddol]

Bu llawer o newid ers hynny, ac erbyn hyn rwyf yn cael yr anrhydedd fawr o wasanaethu fel Ysgrifennydd Gwladol Cymru wrth i gyfnod y Llywodraeth Glymbleidiol hon ddirwyn i ben.

Wrth i鈥檙 Llywodraeth ryfeddol a hanesyddol hon ddirwyn i ben hoffwn edrych yn 么l ar rai o newidiadau gwleidyddol a chyfansoddiadol y pum mlynedd diwethaf a鈥檙 hyn maent wedi ei olygu i Gymru; ond gan edrych ymlaen hefyd, er mwyn ystyried yr hyn yr wyf yn credu yw鈥檙 prif heriau fydd yn wynebu llywodraethu Cymru yn effeithiol fel cenedl.

Cymru drwy lygaid Sir Benfro: Myfyrdod Personol

Ond i ddechrau hoffwn gynnig myfyrdod personol ar Gymru.

Cymru drwy lygaid Sir Benfro: Myfyrdod Personol

Rwyf yn Gymro i鈥檙 carn. Cefais fy magu yn Sir Benfro - yng nghalon yr etholaeth yr wyf nawr yn ei chynrychioli - a bu i鈥檙 sir hanesyddol hardd hon ar un o eithafoedd gorllewinol pellaf Prydain, sy鈥檔 ymestyn i mewn at gefnwlad garw Cymru ond sy鈥檔 edrych hefyd allan dros erwinder gogledd yr Iwerydd, ddylanwadu鈥檔 fawr ar fy mlynyddoedd ffurfiannol gan siapio鈥檙 ffordd yr wyf yn edrych ar Gymru a鈥檙 byd.

Mae Sir Benfro wedi cyfrannu鈥檔 sylweddol at ddrama hanes Cymru a Phrydain.

Bu鈥檔 gartref wrth gwrs i Dewi Sant, nawddsant Cymru o鈥檙 6ed ganrif ac eicon cenedlaethol. Dyn o ddefosiwn a ffydd ryfeddol a sefydlodd nifer fawr o eglwysi, ac a gysylltwyd erbyn y 10fed ganrif 芒鈥檙 frwydr faith am fwy o annibyniaeth i Eglwys Cymru ond hefyd - yn fwy gwleidyddol - 芒 brwydr pobl Cymru - y Cymry - yn erbyn y bobl y mae rhai erbyn hyn yn eu disgrifio, a hynny ddim yn gwbl gywir, fel y Saeson.

Sir Benfro hefyd oedd man geni Harri Tudur, y darpar Frenin Harri VII, mab i deulu o grachfonheddwyr Eingl-Gymreig a lwyddodd i gyflawni鈥檙 gamp annhebygol o roi terfyn ar Ryfel y Rhosynnau a sefydlu brenhinlin - ac yn ystod y broses hon y ffurfiwyd rhai o鈥檙 cysylltiadau cyfansoddiadol, cyfreithiol a chrefyddol allweddol rhwng Cymru a Lloegr - cysylltiadau a siapiodd le Cymru yn yr Undeb yn sylweddol ac sy鈥檔 dal i fodoli heddiw.

Sir Benfro hefyd oedd man geni鈥檙 croniclydd o鈥檙 12fed ganrif, Gerallt Gymro. Caiff ei ddisgrifio gan rai fel dyn mwyaf dysgedig ei oes, ac mae ei waith yn dweud llawer wrthym am hanes a daearyddiaeth Cymru, a鈥檙 berthynas ddiwylliannol rhwng y Cymry a鈥檙 Saeson yn yr Oesoedd Canol.

O ystyried Gerallt - ni all rhywun fod yn sicr ar ochr pwy y mae - y Cymry neu鈥檙 unbeniaid Normanaidd - roedd ganddo rieni cymysg wedi鈥檙 cyfan - ond roedd ef hefyd yn rhannu鈥檙 angerdd hwnnw am fwy o annibyniaeth i Eglwys Cymru - ac i weld rhyddhau esgobaeth T欧 Ddewi oddi wrth Caergaint, a鈥檌 dyrchafu i鈥檙 un statws 芒 hi. Mewn oes oedd yn rhagflaenu strwythurau gwleidyddol gwladwriaeth y genedl unedig, efallai mai鈥檙 achos eglwysig hwn oedd y peth agosaf a gawn at ddyhead am annibyniaeth Gymreig.

Mae fy sir yn enwog am gael ei rhannu gan Linell Landsger, ffin ddiwylliannol ac ieithyddol sydd wedi bodoli ers bron i fil o flynyddoedd ac wedi ei nodweddu 芒 chadwyn o gestyll. Hon yw鈥檙 llinell a wahanodd lefydd megis Crymych a Mynachlog Ddu yn y Gogledd oddi wrth bentrefi鈥檙 iseldir megis Jeffreyston a Bosherston gyda鈥檜 henwau Saesneg a鈥檜 heglwysi Normanaidd.

Mae鈥檙 llinell ddychmygol yn esiampl amlwg o sut y gall cymunedau sydd o fewn ychydig filltiroedd i鈥檞 gilydd gael hanes gwahanol, cefndiroedd diwylliannol gwahanol, sydd efallai hyd yn oed eisiau pethau gwahanol o ran y ffordd y鈥檜 llywodraethir.

Mae鈥檙 amrywiaeth diwylliannol ac ieithyddol hwn yn rhan o鈥檙 clytwaith cyfoethog sy鈥檔 gwneud Cymry yn lle mor rhyfeddol.

Ac mae hyn wedi helpu i ffurfio fy hunaniaeth Gymreig: hunaniaeth Gymreig sy鈥檔 bodoli鈥檔 gyfforddus gyda鈥檙 hunaniaeth arall sydd yr un mor gryf ac a ddaw o fod yn aelod o deulu ehangach - hynny yw, y teulu o genhedloedd sy鈥檔 rhan o鈥檙 Deyrnas Unedig.

Roedd cael rhiant o鈥檙 Alban yn helpu hefyd wrth gwrs.

Roedd yr Undeb yn fy DNA.

Ac i鈥檙 rhai sydd eisiau deall mwy am fy nhaith bersonol o fod yn ddrwgdybus a gwrthwynebus i ddatganoli Cymreig, fel un oedd yn gweld hynny fel rhywbeth oedd yn gwbl gyferbyniol ac yn fygythiad i fy malchder yn yr Undeb, buaswn i ddechrau yn cyfeirio at fy nghefndir fy hun yn Sir Benfro. Bu i鈥檙 sir hon bleidleisio鈥檔 gryf yn erbyn datganoli yn refferendwm 1997. Yn y refferendwm 14 mlynedd yn ddiweddarach bu i Sir Benfro - fel gweddill Cymru ar wah芒n i Sir Fynwy - bleidleisio gyda mwyafrif amlwg o blaid pwerau deddfu llawn i Gymru.

Bu pob un ohonom ar dipyn o daith yn ystod y blynyddoedd diweddar鈥�

鈥�nid oedd yn foment ffordd Damascus i mi gymaint 芒 hynny, ond yn broses o fyfyrio a meddwl a ddechreuodd gyda fersiwn Saesneg o Hanes Cymru John Davies yn 2008, ac a ddiweddodd gydag ymweliad i Senedd Yr Alban yn Holyrood y llynedd wrth i stormydd y Refferendwm chwyrlio o鈥檔 cwmpas鈥�

鈥�proses o ddeall dyfnder hen ddyheadau ymysg cenhedloedd Prydain - yr awydd hwnnw am fwy o annibyniaeth; ond hefyd dealltwriaeth a gwerthfawrogiad o鈥檙 diogelwch a鈥檙 buddion sy鈥檔 deillio o gyfuno risgiau a chydweithredu a ddarparodd sylfeini ein Hundeb i ddechrau - yr undeb gwleidyddol mwyaf llwyddiannus a welodd y byd erioed.

Ac felly, fy nghanlyniad o hyn oedd bod datganoli o fewn fframwaith Teyrnas Unedig gref efallai鈥檔 cynnig y ffordd orau a鈥檙 unig ffordd o fodloni鈥檙 grymoedd tectonig yma sydd 芒鈥檙 potensial o fod yn gystadleuol.

A thrwy gyd-ddigwyddiad hapus rwyf wedi canfod fy hun yn ystod y misoedd diwethaf yn cyfrannu at y ddadl yngl欧n 芒 beth ddylai datganoli llwyddiannus ei olygu i Gymru yn y blynyddoedd sydd i ddod - gan gyfrannu nid 芒 gwrthwynebiad diwyro i ddatganoli na鈥檙 eiddgarwch a鈥檙 emosiwn angerddol y buasech yn ei ddisgwyl gan un wedi cael tr枚edigaeth, ond yn hytrach fel datganolwr pragmatig a rhesymol - a hon yw鈥檙 ymagwedd briodol i unrhyw Ysgrifennydd Gwladol Cymru rwy鈥檔 credu.

R么l Ysgrifennydd Gwladol Cymru:

Wrth weithio yn Swyddfa Cymru ers 2012, i ddechrau fel Is-ysgrifennydd Seneddol ac yna fel Ysgrifennydd Gwladol, rwyf wedi dilyn yn 么l traed rhagflaenwyr enwog - a鈥檙 mwyaf nodedig i mi oedd Arglwydd Crucywel, sef Nicholas Edwards ac AS Sir Benfro, a wasanaethodd fel Ysgrifennydd Gwladol Cymru o 1979 i 1987, y cyfnod hiraf i unrhyw un ddal y swydd honno.

Llynedd nodwyd 50 mlynedd ers creu swydd Ysgrifennydd Gwladol Cymru, carreg filltir yr oedd rhai yn credu byddai鈥檔 anodd ei chyrraedd yn dilyn datganoli llawer o swyddogaethau gweithredol blaenorol Ysgrifennydd Gwladol Cymru i鈥檙 Senedd newydd a etholwyd.

[dil毛wyd y cynnwys gwleidyddol]

鈥楶am ddim cael un swydd ar gyfer y tair tiriogaeth oherwydd bod bron y cyfan o鈥檙 hen swyddogaethau gweithredol wedi鈥檜 datganoli?鈥� gofynnodd nifer o sylwedyddion yn ddigon rhesymol.

I nodi鈥檙 50fed pen-blwydd bu i mi wahodd pob cyn Ysgrifennydd Gwladol Cymru sy鈥檔 dal yn fyw i ddigwyddiad yn Nh欧 Gwydyr mis Hydref diwethaf - yn cynnwys Peter Hain, William Hague, Arglwydd Crucywel, a鈥檙 Arglwydd Hunt. Roeddwn hefyd yn falch iawn o weld bod Arglwydd Morris Aberafan wedi dod hefyd. Bu John Morris, a anwyd ychydig filltiroedd o鈥檙 fan hon ac un arall o鈥檆h alumni enwog, yn Ysgrifennydd Gwladol yn 么l ym 1974-79. Mae ei hunangofiant yn gyfrol bwysig i unrhyw un sy鈥檔 dymuno deall proses ddatganoli anwadal Cymru.

Ar 么l mwynhau derbyniad diodydd aeth John ati i roi cyfweliad teledu yn fy ystafell yn Nh欧 Gwydyr gan ddatgan yn bendant bod oes swydd yr Ysgrifennydd Gwladol wedi darfod ac y dylid ei dileu.

Ond yno hefyd ar y noson honno roedd y cyn Ysgrifennydd Gwladol o gyfnod y datganoli - Paul Murphy, fydd yn gadael ei swydd yn y Senedd ymhen pythefnos. Bu i Paul ddefnyddio ei araith yr wythnos diwethaf yn y ddadl Dydd G诺yl Dewi flynyddol yn Nh欧鈥檙 Cyffredin i annog yn gryf y dylid cadw swydd Ysgrifennydd Gwladol Cymru yn y Senedd nesaf - a bod datganoli yn golygu bod mwy o bwysigrwydd i鈥檙 swydd ac nid llai.

Nid wyf yn credu y dylem bryderu gormod am bensaern茂aeth llywodraeth neu am deitlau swydd y Cabinet, ac nid wyf yn un sy鈥檔 credu y dylai swydd yr Ysgrifennydd Gwladol barhau o reidrwydd am 50 mlynedd arall dim ond oherwydd ei bod wedi bodoli am 50 mlynedd.

Ond os yw鈥檙 5 mlynedd diwethaf - yn arbennig y flwyddyn ddiwethaf - wedi dangos unrhyw beth i ni, mae wedi dangos bod gan Ysgrifenyddion y tiriogaethau gyfraniad pwysig i鈥檞 wneud wrth i ni geisio gwireddu trefniadau datganoli parhaol ac effeithiol o fewn y Deyrnas Unedig. Pe na bai鈥檙 swyddi yn bodoli ar hyn o bryd, byddai鈥檔 rhaid i chi ddyfeisio rhywbeth tebyg iawn iddynt.

Ond ers diwrnod cyntaf y Llywodraeth Glymbleidiol hon, mae pwysigrwydd Ysgrifennydd llawn amser ar gyfer Cymru, Yr Alban a Gogledd Iwerddon wedi cael ei gydnabod - ac mewn ystyr ehangach na鈥檙 hyn a ragwelwyd yn syth ar gyfer y swyddi yn dilyn datganoli ym 1999.

Gall rhywun ddisgrifio r么l Ysgrifennydd Gwladol yn y Llywodraeth hon fel

鈥� Gweithredu fel pont sy鈥檔 croesi鈥檙 rhaniad yn dilyn datganoli i Lywodraeth Cymru 鈥� Bod yn llais Cymru wrth fwrdd Cabinet y DU 鈥� Bod yn brif wyneb Llywodraeth y DU yng Nghymru 鈥� Ac, yng ngeiriau鈥檙 Prif Weinidog ei hun, 鈥渂od yn hyrwyddwr adfywiad economaidd Cymru鈥�.

Pan gefais fy mhenodi dywedodd y Prif Weinidog yn eglur iawn ei fod yn disgwyl i Ysgrifennydd Gwladol Cymru lefaru a chael ei glywed er budd Cymru. Mae鈥檙 Prif Weinidog yn credu yn nefnyddioldeb Ysgrifennydd Gwladol Cymru ym mheiriant y Llywodraeth.

Roeddwn i wrth gwrs yn ffodus eithriadol o dderbyn y swydd ar adeg unigryw yn hanes ein cyfansoddiad ac ar adeg gyffrous i Gymru. Amser da i geisio gwneud pethau ddigwydd o blaid Cymru.

Yn bersonol, mae 3 uchafbwynt allweddol yn amlygu eu hunain yn ystod yr 8 mis olaf:

I ddechrau, Cynhadledd NATO ym mis Medi, y casgliad mwyaf erioed o arweinwyr byd-eang i ddod i鈥檙 DU. Roedd Cymru yn ganolbwynt y llwyfan byd-eang. Ni allai ein proffil rhyngwladol fod yn fwy, a bu鈥檙 Gynhadledd yn llwyddiant ysgubol. Gwnaeth y Prif Weinidog y penderfyniad amlwg i ddefnyddio brand Cymru - fel cenedl - ar gyfer y Gynhadledd, yn hytrach na dinas benodol fel yr oedd yr arferiad mewn cynadleddau NATO blaenorol. Yn briodol, credai bod hyn yn gyfle unigryw i Gymru ddangos ei hun ar ei gorau, a bu鈥檔 esiampl wych o weithio mewn partneriaeth rhwng 10 Stryd Downing, Swyddfa Cymru a Llywodraeth Cymru.

Dau fis ar 么l hyn cynhaliwyd cynhadledd fuddsoddi鈥檙 DU, pan ddaeth dros 150 o fuddsoddwyr byd-eang i Gymru i weld drostynt eu hunain pam fod Cymru yn lle mor wych i fuddsoddi ynddo - gan ddefnyddio鈥檙 un model o weithio mewn partneriaeth unwaith eto.

Yr ail uchafbwynt oedd atgyfodi a chadarnhau鈥檙 dd锚l 芒 Llywodraeth Cymru i drydanu鈥檙 brif linell i Abertawe a holl rwydwaith rheilffordd Cledrau鈥檙 Cymoedd: rhan o fuddsoddiad 拢2bn y mae鈥檙 Llywodraeth hon yn ei roi tuag at reilffyrdd Prydain; y buddsoddiad mwyaf mewn seilwaith rheilffordd ers oes Fictoria. Byddai Isambard Kingdom Brunel ei hun yn falch!

Ond daeth y mater o drydanu De Cymru yn rhyw fath o achos prawf i ddatganoli - a allai dwy weinyddiaeth oedd yn perthyn i ddwy blaid wahanol weithio gyda鈥檌 gilydd i gyflawni seilwaith strategol sylweddol neu a fyddai ffiniau datganoli, llinellau cyllid adrannol, cweryla biwrocrataidd鈥� a diffyg ymddiriedaeth wleidyddol hen ffasiwn yn golygu y byddai hyn yn arwain at golli cyfle anferthol i Gymru?

Bu鈥檔 adeg i r么l Ysgrifennydd Gwladol Cymru a Swyddfa Cymru amlygu ei hun a phrofi ei gwerth.

Y trydydd uchafbwynt y buaswn yn cyfeirio ato yw i鈥檙 Prif Weinidog a鈥檙 Dirprwy Brif Weinidog, yn gynharach y mis hwn gyhoeddi carreg filltir o becyn datganoli i Gymru. Bydd yn sylfaen y gallwn adeiladu datganoliad newydd i Gymru arni, fydd yn fwy eglur, cryfach a thecach na鈥檙 setliad presennol. Byddaf yn dweud mwy am y pecyn Dydd G诺yl Dewi hwnnw ymhen ychydig.

Y Llywodraeth Glymbleidiol: 5 Mlynedd o Lwyddiant:

Felly, rydym yn dod i ddiwedd y Senedd hon gan ddangos yn rymus, ryw鈥檔 credu, y gall datganoli weithio er budd strategol Cymru. Ond llwyddwyd hefyd i ffurfio gweledigaeth newydd yngl欧n 芒 beth ddylai datganoli ei olygu yn y dyfodol.

Yn sicr, mae鈥檙 Senedd bresennol wedi bod yn un hanesyddol yn hanes ein Teyrnas Unedig:

鈥�gyda鈥檙 llywodraeth glymbleidiol gyntaf ers yr ail ryfel byd yn cael ei ffurfio i wynebu her economaidd anferth: yr argyfwng economaidd mwyaf ers saith deg o flynyddoedd, a鈥檙 diffyg ariannol mwyaf ers yr Ail Ryfel Byd.

鈥�gyda strwythur y Deyrnas Unedig ei hun o dan fygythiad fel nas gwelwyd o鈥檙 blaen oherwydd twf mewn cenedlaetholdeb Albanaidd, a鈥檙 refferendwm fis Medi diwethaf yngl欧n ag annibyniaeth lawn.

鈥�a gyda realaeth wleidyddol newydd yn y berthynas rhwng Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru, gyda gweinyddiaethau o liwiau gwleidyddol gwahanol y naill ben o鈥檙 M4 am y tro cyntaf erioed.

Pan fu i ni ffurfio鈥檙 Glymblaid yn 2010, nid oedd yna brinder amheuwyr a ddywedodd 鈥渘i fydd yn para鈥�; y byddai Llywodraeth glymbleidiol yn gynhenid ansefydlog; ac y byddai amheuaeth ddwy ffordd yn drech na鈥檙 angen am lywodraethu da.

Ni allent fod wedi bod ymhellach o鈥檙 gwir.

Clymblaid: Llywodraeth radical sy鈥檔 diwygio

Yr hyn nad oedd neb wedi ei ragweld ychwaith oedd pa mor radical fyddai鈥檙 llywodraeth mewn perthynas 芒鈥檙 cyfansoddiad, a datganoli. Mae鈥檙 radicaliaeth wedi ei amlygu ei hun fel ymateb i ddigwyddiadau allanol - megis Refferendwm Yr Alban a chydnabyddiaeth o鈥檙 angen i gydbwyso鈥檙 economi o鈥檙 newydd oddi wrth Lundain a De Ddwyrain Lloegr sydd hyd yn oed yn fwy pwerus nag erioed; ac oherwydd bod hynny鈥檔 rhan gynhenid o athroniaethau a thraddodiadau gwleidyddol allweddol y ddwy blaid yn y Glymblaid.

Ond yn 么l yn 2010 y prif ffocws oedd yr argyfwng economaidd. Bu i ni ffurfio cynllun, y cytunwyd arno ar draws y glymblaid, er mwyn lleihau鈥檙 diffyg, adfer trefn i鈥檔 cyllid cenedlaethol a gosod sylfaeni ar gyfer twf iachach a mwy cytbwys.

Pum mlynedd yn ddiweddarach mae鈥檙 cynllun yn dwyn ffrwyth gwirioneddol er lles Cymru.

Does dim amheuaeth bod yr economi yn adfywio. Y DU yw鈥檙 economi fawr sy鈥檔 tyfu gyflymaf. A Chymru yw鈥檙 rhan o鈥檙 DU sy鈥檔 tyfu gyflymaf.

Eisoes eleni mae gwir gyflogau yn tyfu ac mae aelwydydd yn elwa o lefel chwyddiant sydd ar ei isaf erioed. Mae ein heconomi yn cael ei chydbwyso o鈥檙 newydd, gyda鈥檙 dirywiad mewn cynhyrchu yn cael ei wrthdroi ac adferiad cryf yn cael ei arwain gan fusnesau. Erbyn hyn mae鈥檙 raddfa o greu busnesau yng Nghymru ar ei chyflymaf ers mwy na degawd.

Bydd angen seilwaith sy鈥檔 perthyn i鈥檙 21ain ganrif er mwyn creu ffyniant mewn economi sydd wedi cydbwyso ei hun o鈥檙 newydd. Felly rydym yn cywiro鈥檙 tanwariant cronig mewn seilwaith a welwyd o dan lywodraethau鈥檙 gorffennol, gan fuddsoddi cyfran uwch o gyfoeth y genedl mewn seilwaith nag a wnaed drwy gydol cyfnod y Llywodraeth flaenorol.

Buddsoddi mewn trydanu rheilffyrdd Cymru y cyfeiriais ato eisoes. Buddsoddi mewn band eang fel y gall cartrefi a busnesau yng Nghymru fanteisio ar rai o鈥檙 cyflymderau band eang cyflymaf yn y byd. A phrosiectau seilwaith ynni mawr fydd yn helpu i ddarparu ynni glanach a mwy diogel yn y dyfodol.

Ond i mi, nid yw twf economaidd yn ddiben ynddo鈥檌 hun. Rwyf yn credu y dylai twf alluogi adfywiad cymdeithasol ac mai hynny yw gwir brawf polisi economaidd.

Felly, mae trawsnewid diwylliant ble mae diffyg gwaith wedi dod yn norm mewn gormod o gymunedau yng Nghymru wedi bod yn un o brif lwyddiannau鈥檙 Glymblaid hon. Yn 2010, pan ein hetholwyd, roedd yna 200,000 o bobl yng Nghymru nad oedd erioed wedi gweithio diwrnod yn eu bywydau. Roedd yna 92,000 o blant yn cael eu magu mewn cartrefi ble nad oedd neb yn gweithio.

Nawr mae gennym 46,000 yn llai o aelwydydd heb waith yng Nghymru nag yr oedd yna yn 2010 ac, yn allweddol, mae yna 39,000 yn llai o blant sydd 芒 thad a mam nad ydynt yn gweithio.

Felly mae Cymru ar lwybr o adferiad, yn economaidd a chymdeithasol. Mae yna fynydd i鈥檞 ddringo - peidied neb 芒 chymryd arnynt nad ydym yn sownd ar waelod tabl cynghrair economaidd y DU - ond rydym yn benderfynol o greu鈥檙 amodau priodol i greu twf yng Nghymru. Ac rwyf yn credu bod y cynllun economaidd yr ydym wedi ei lunio yn cynrychioli cyfle gorau Cymru o gau鈥檙 bwlch ffyniant rhyngddi 芒 gweddill y DU.

Ond rydym wedi dangos fel Clymblaid nad yw gosod yr economi fel ffocws creiddiol ein rhaglen - ein prif genhadaeth - wedi atal cynnydd mewn nifer o feysydd eraill, yn cynnwys datrys problemau datganoli Cymru.

Hanes da o Ddatganoli:

Erbyn diwedd cyfnod y Llywodraeth ddiwethaf, y gwir yw nad oedd Cymru鈥檔 cael ystyriaeth deg yn Whitehall.

[dil毛wyd y cynnwys gwleidyddol]

Roedd y cyfathrebu rhwng y gweinyddiaethau yn Llundain a Chaerdydd wedi troi i fod yn anffurfiol, ac yn aml gwnaethpwyd hynny drwy鈥檙 blaid yn hytrach na thrwy sianelau priodol y llywodraeth.

Nid oedd y strwythurau datganoli wedi鈥檜 hadeiladu i barhau. Ac ni roddwyd unrhyw ystyriaeth i鈥檙 gwahanol bleidiau gwleidyddol oedd mewn Llywodraeth y naill ben a鈥檙 llall i鈥檙 M4.

Ac roedd y broses ddatganoli yng Nghymru wedi rhewi鈥檔 gorn鈥�.yn parhau i ddibynnu ar y Gorchmynion Cymhwysedd Deddfwriaethol llafurus a chlogyrnaidd (y drwg-enwog LCOs!) er mwyn trosglwyddo pwerau tameidiog i Fae Caerdydd.

Roedd popeth wedi cloffi i bob pwrpas.

Bu i Raglen Lywodraethu鈥檙 Glymblaid newid hynny. Fe鈥檔 gosododd ni yn y rheng flaen. Roedd yn cynnwys tri ymrwymiad eglur i Gymru. I ddechrau bu i ni gwblhau鈥檙 LCO olaf - yngl欧n 芒 thai - yn ystod y misoedd cyntaf.

Yn ail, ac yn llawer pwysicach, bu i ni gynnal refferendwm Cynulliad 2011. Refferendwm a arweiniodd at bleidlais 鈥榠e鈥� ysgubol o blaid rhoi pwerau deddfu llawn i鈥檙 Cynulliad. Roedd hyn yn drobwynt i nifer ohonom oedd yn parhau i amau a oedd pobl Cymru鈥檔 wirioneddol wedi cofleidio datganoli neu beidio.

Yn drydydd, yn dilyn y refferendwm bu i ni sefydlu Comisiwn ar Ddatganoli yng Nghymru - sy鈥檔 adnabyddus i bob un ohonom fel Comisiwn Silk - er mwyn edrych ar drefniadau ariannol a chyfansoddiadol Cymru.

Bu i鈥檙 Comisiwn gynhyrchu dau adroddiad. Bu i鈥檙 cyntaf edrych ar ddatganoli cyllidol, gan argymell rhoi pwerau trethu i鈥檙 Cynulliad , a phwerau benthyca i Weinidogion Cymru, am y tro cyntaf. Bu i Ddeddf Cymru 2014, y bu i mi helpu i鈥檞 chyflwyno drwy鈥檙 Senedd, weithredu bron y cyfan o argymhellion Silk.

Mae鈥檔 ddeddfwriaeth fechan ond arloesol, sy鈥檔 datganoli pwerau i鈥檙 Cynulliad o ran treth dir y dreth stamp a threth tirlenwi; gan alluogi鈥檙 Cynulliad i sbarduno refferendwm ar ddatganoli peth treth incwm, a datganoli cyfraddau busnes yn llawn; a galluogi Gweinidogion Cymru i fenthyg a helpu ariannu prosiectau cyfalaf.

Cyhoeddodd y Comisiwn Silk ei ail adroddiad ychydig dros flwyddyn yn 么l, gydag argymhellion amrywiol ar gyfer addasu datganoli Cymreig a gwella cysylltiadau rhynglywodraethol. Pan gychwynnais yn fy swydd roedd yr adroddiad hwnnw mewn perygl o hel llwch ar silff.

Yn y cyfamser, roedd y setliad datganoli dan bwysau nas gwelwyd o鈥檙 blaen, gyda Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru yn ffraeo yngl欧n 芒 chymhwysedd Y Goruchaf Lys. Bu i鈥檙 achosion hyn, yn arbennig gorchfygiad Llywodraeth y DU mewn perthynas 芒 Chyflogau Amaethyddol mis Gorffennaf diwethaf, amlygu gwir natur setliad datganoli Cymru, amwys, diffygiol yngl欧n 芒 llawer o feysydd allweddol, ansefydlog, dros dro - cyfle i wneud pres i gyfreithwyr.

Yn olaf, ychwanegwch at hyn y newid syfrdanol yng ngwleidyddiaeth Yr Alban a鈥檙 ymgyrch dros annibyniaeth y llynedd a gododd dymheredd y ddadl yng Nghymru, ac roedd hynny鈥檔 golygu bod angen ateb y cwestiwn 鈥淏eth mae hyn yn ei olygu i ddatganoli yng Nghymru?鈥�

Cyhoeddiad Dydd G诺yl Dewi:

Y bore ar 么l refferendwm Yr Alban ar 19 Medi dywedodd y Prif Weinidog ei fod eisiau i Gymru fod yn rhan ganolog o drafodaeth newydd yngl欧n 芒 datganoli yn y Deyrnas Unedig.

Y gwir yw, hyd yn oed cyn bod ymgyrch y refferendwm ar ben, roeddem yn gwybod na fyddai鈥檙 ddadl yngl欧n 芒 datganoli fyth yr un fath eto, a bod rhaid i ni weithredu i ddatrys problemau datganoli yng Nghymru.

Felly, penderfynais ddefnyddio鈥檙 achlysur cyfansoddiadol hwn i fwndelu鈥檙 holl ymrysonau hir yngl欧n 芒 datganoli yng Nghymru a cheisio dod 芒鈥檙 holl bleidiau gwleidyddol yng Nghymru at ei gilydd er mwyn ystyried y materion hyn mewn modd bragmataidd a phositif.

Ac felly y cychwynnodd ein proses Dydd G诺yl Dewi gyda鈥檙 amcan o gytuno ar setliad datganoli eglurach, cryfach a thecach i Gymru.

Bu i ni ddechrau drwy archwilio argymhellion Silk II er mwyn dynodi pa argymhellion oedd yn destun consensws gwleidyddol, a chytuno ar set o ymrwymiadau i鈥檞 cyhoeddi erbyn Dydd G诺yl Dewi yngl欧n 芒 dyfodol datganoli yng Nghymru. Ond bu i ni hefyd edrych ar fater ariannu teg i Gymru ac ystyried sut allai鈥檙 newidiadau presennol yn Yr Alban effeithio hefyd ar ddatganoli yng Nghymru.

Roedd y pecyn terfynol, a gyhoeddwyd gan y Prif Weinidog a鈥檙 Dirprwy Brif Weinidog bythefnos yn 么l yn Stadiwm y Mileniwm Caerdydd, yn achlysur pwysig i Gymru.

Mae yna dair elfen allweddol sy鈥檔 ganolog i鈥檙 pecyn a gyhoeddodd y Prif Weinidog, y blociau adeiladu ar gyfer ailosod y setliad datganoli yng Nghymru; er mwyn ceisio terfynu鈥檙 dadleuon di-ben-draw yngl欧n 芒 phwerau a phwy sy鈥檔 gwneud beth; a chyflwyno datganoli eglur a sefydlog i Gymru ar gyfer y tymor hir:

I ddechrau, er mwyn gwell eglurder, model datganoli newydd i Gymru.

Yn Yr Alban, ble ceir yr hyn a elwir yn fodel Pwerau a Gedwir, y sefyllfa ddiofyn yw bod popeth yn ddatganoledig ac eithrio鈥檙 pethau hynny a gedwir yn San Steffan.

Yng Nghymru, y gwrthwyneb a fu鈥檔 bodoli. Nid oes dim wedi ei ddatganoli ac eithrio鈥檙 hawliau penodol hynny y mae San Steffan yn deddfu i鈥檞 gollwng.

Ond fel y gwelsom yn y Goruchaf Lys, mae鈥檙 setliad presennol yn amwys ac anghyflawn. Mae hyn yn arwain at ddryswch yngl欧n 芒 ble鈥檔 union mae ffiniau datganoli.

Bydd cytundeb Dydd G诺yl Dewi yn newid hyn. Mae cyflwyno model pwerau a gedwir yn creu platfform mwy sefydlog er mwyn galluogi gwell eglurder yngl欧n 芒 chyfrifoldebau鈥檙 Senedd a鈥檙 Cynulliad, a鈥檙 ddwy Lywodraeth. Bydd hyn yn golygu y bydd llywodraethu Cymru yn broses fwy tryloyw, a haws ei deall i鈥檙 bobl hynny sy鈥檔 ei hethol.

Yn ail, yn ogystal 芒 newid sylfeini datganoli yng Nghymru, mae cytundeb Dydd G诺yl Dewi hefyd yn datganoli pwerau ychwanegol eang ac amrywiol i鈥檙 Cynulliad.

Mae鈥檙 rhain yn cynnwys penderfyniadau sy鈥檔 effeithio ar fywydau pob dydd pobl Cymru - yngl欧n 芒 ph鈥檜n a ddylid codi ffermydd gwynt newydd; a ddylid rhoi trwyddedau ffracio; beth ddylai鈥檙 terfynau cyflymder fod ar ffyrdd Cymru; sut y dylid rheoleiddio tacsis a bysiau yng Nghymru; a ddylai rhai 16 ac 17 oed gael pleidleisio mewn etholiadau鈥檙 Cynulliad ac etholiadau llywodraeth leol; a beth ddylai鈥檙 Cynulliad ei alw ei hun.

Mae nifer o鈥檙 pwerau newydd yma yn seiliedig ar yr argymhellion hynny a geir yn ail adroddiad Silk oedd yn destun consensws gwleidyddol. Mae hyn, os mynnwch, yn sylfaen o ymrwymiadau gan y pedwar prif blaid wleidyddol yng Nghymru ar gyfer yr Etholiad Cyffredinol ym mis Mai.

Mae鈥檔 datgan i bobl Cymru bod hyn yn sylfaen ar gyfer newid datganoli yng Nghymru yng nghyfnod y Senedd nesaf, pwy bynnag fydd yn ffurfio鈥檙 Llywodraeth.

Wrth gwrs, nid dyma ddiwedd y stori. Gall a bydd pleidiau gwleidyddol yn cyflwyno eu cynigion eu hunain yngl欧n 芒 datganoli ym maniffestos eu pleidiau.

Ond mae鈥檙 cytundeb Dydd G诺yl Dewi yn gosod y fframwaith y gall pob plaid gyflwyno鈥檜 cynigion oddi mewn iddo. Ac mae鈥檔 gosod sylfaen gref ar gyfer symud ymlaen gyda Bil Cymru newydd yn y Senedd nesaf.

Yn drydydd, ac mae hyn yn hollbwysig o ran gwleidyddiaeth ehangach Cymru, rydym yn cynnig yr hyn a elwir yn 鈥済yllid gwaelodol鈥� er mwyn gwarchod lefel y cyllid a ddarperir i Gymru o鈥檌 gymharu 芒 chyllid cyfatebol i Loegr.

Rwyf yn si诺r bod rhai ohonoch sydd yma heno yn gyfarwydd 芒 nawsau Fformiwla Barnett. Ond os oedd dim ond cyfeirio at yr enw yn ddigon i ddiflasu ambell un ohonoch, gadewch i mi ddweud yn unig bod cyflwyno鈥檙 hyn a elwir yn Waelod Barnett yn arwyddocaol iawn, oherwydd bydd yn sicrhau y bydd Cymru yn derbyn mwy o arian na Lloegr, er mwyn gwneud yn iawn am fwy o anghenion economaidd gymdeithasol.

Mae鈥檔 wir nad yw Cymru ar hyn o bryd yn cael ei thanariannu. Nid yw 鈥渃ydgyfeirio鈥� - y broses sy鈥檔 golygu bod lefelau ariannu cymharol Cymru yn llithro i lawr i lefelau Lloegr, yn digwydd ar hyn o bryd. Y gwrthwyneb sy鈥檔 digwydd mewn gwirionedd. Ac ar hyn o bryd mae cyllid Cymru dros 15% yn uwch na chyllid cyfatebol yn Lloegr; lefel y casglodd Yr Athro Gerry Holtham oedd yn deg pan edrychodd ei Gomisiwn ar faterion cyllid Cymreig tua phum mlynedd yn 么l.

Ond rydym wedi gwneud y penderfyniad hwn nawr i gyflwyno cyllid gwaelodol er mwyn gwarantu bod Cymru bob amser yn derbyn lefel deg o gyllid. Oherwydd rwyf yn gwybod bod hwn yn un o鈥檙 materion 鈥渄atganoli鈥� sy鈥檔 canu cloch 芒 phobl Cymru ar y rhiniogau.

Ac felly rwyf yn falch eithriadol o fod yn rhan o Lywodraeth sydd o鈥檙 diwedd wedi mynd i鈥檙 afael 芒鈥檙 broblem ddiddiwedd hon yng ngwleidyddiaeth Cymru. Setliad cyllido fydd yn darparu sicrwydd i Gymru ac yn galluogi Llywodraeth Cymru i gynllunio ar gyfer y dyfodol a thyfu鈥檙 economi.

Bydd cyhoeddiad Dydd G诺yl Dewi hefyd yn galluogi Llywodraeth Cymru i godi bondiau er mwyn benthyg ar gyfer gwariant cyfalaf. Mae hyn yn ychwanegol at y pecyn o bwerau deddfu a benthyca y mae鈥檙 Llywodraeth yn eu datganoli i Gymru drwy Ddeddf Cymru 2014.

Ond mae yna waith anorffenedig sydd yn dal angen ei wneud.

Ymateb Llywodraeth Cymru:

Mae ymateb Prif Weinidog Cymru i鈥檙 cyhoeddiad hanesyddol hwn wedi bod yn siomedig, yn enwedig gan iddo gymryd rhan mor adeiladol yn y broses. Mae wedi disgrifio ein hymrwymiad i gyllid gwaelodol fel 鈥渁ddewid amwys鈥�.

Nid oes dim yn amwys am ymrwymiad y Llywodraeth. Gadewch i mi fod yn gwbl eglur. Fe fydd yna gyllid gwaelodol. Byddwn yn cytuno ar union lefel y cyllid gwaelodol, a鈥檙 mecanwaith i鈥檞 gyflwyno, ochr yn ochr 芒鈥檙 Adolygiad o Wariant nesaf. Mae鈥檔 synhwyrol ein bod yn gwneud y penderfyniadau hyn yng nghyd-destun penderfyniadau yngl欧n 芒 gwariant ar gyfer y DU gyfan.

Dyma鈥檔 union y gofynnodd Llywodraeth Cymru amdano mewn trafodaethau yngl欧n 芒 chyllid a gynhaliwyd fel rhan o broses Dydd G诺yl Dewi.

Felly pam fod y Prif Weinidog mor llugoer?

Wel, mae鈥檔 ymwneud 芒鈥檙 gwaith anorffenedig y cyfeiriais ato鈥檔 gynharach.

Wrth ymrwymo i gyllid gwaelodol rydym yn dileu鈥檙 rhwystr olaf a osodwyd gan Lywodraeth Cymru rhag galw refferendwm ar ddatganoli treth incwm - rhan o鈥檙 pecyn pwerau trethu a benthyg yn y Ddeddf Cymru newydd.

Nid yw Llywodraeth Cymru eisiau bod yn gyfrifol am ran o鈥檙 dreth incwm a godir yng Nghymru; am godi swm sylweddol fwy o鈥檙 arian y mae鈥檔 ei wario; am gysylltu ei phenderfyniadau yngl欧n 芒 gwariant 芒鈥檙 arian fyddai鈥檔 ei gymryd o boced y trethdalwyr. Oherwydd mae hynny鈥檔 golygu lefel newydd o atebolrwydd. Y math o atebolrwydd sy鈥檔 nodweddu unrhyw lywodraeth aeddfed sy鈥檔 atebol i ddeddfwrfa gref.

Yn hytrach, mae鈥檔 well ganddi barhau i fodoli fel adran wario i bob pwrpas, ble mai鈥檙 esgus bob amser am unrhyw elfen o danberfformio neu ddiffyg cyflenwi yw nad yw鈥檙 cyllid fyth yn ddigonol.

Felly mae fy her i Lywodraeth Cymru yn syml: mae鈥檔 amser cymryd cyfrifoldeb.

Mae鈥檙 Cynulliad wedi dangos erbyn hyn ei fod yn ddeddfwrfa aeddfed a chyfrifol sy鈥檔 pasio deddfau yngl欧n ag amrywiaeth cwbl newydd o bynciau arloesol, megis rhoddi organau. Ac mae cytundeb Dydd G诺yl Dewi wedi adlewyrchu hyn drwy ddatganoli rheolaeth lwyr i鈥檙 Cynulliad ar sut y mae鈥檔 cynnal ei fusnes, beth ddylai ei alw ei hun, pa mor fawr ddylai fod, pa fath o system etholiadol ddylid ei defnyddio ar gyfer etholiadau鈥檙 Cynulliad a phwy ddylai gael yr hawl i bleidleisio yn yr etholiadau hynny.

Bydd y Cynulliad yn gyfrifol am ei benderfyniadau mawr.

Mae鈥檔 bryd i Lywodraeth Cymru hefyd ddangos ei bod yn Llywodraeth aeddfed, sy鈥檔 barod i dderbyn y cyfrifoldeb o wneud penderfyniadau anodd yngl欧n 芒 chodi refeniw, ac nid ei wario yn unig.

Drwy gyflwyno cyllid gwaelodol er mwyn gwarchod yn erbyn y ffordd y mae fformiwla Barnett yn gweithredu yng Nghymru, rydym wedi egluro ein bod yn disgwyl i Lywodraeth Cymru alw refferendwm ar bwerau treth incwm yn y Senedd nesaf. Mae鈥檔 golygu y gall pobl gymryd rhan yn y refferendwm hwnnw yn gwybod bod yna gyllid wedi ei warantu i Gymru.

Mae hynny鈥檔 ddatganoli cyfrifol ac mae hynny yn ddatganoli gwirioneddol.

Symud tuag at gyfrifoldeb rhannol am dreth incwm yw鈥檙 cam nesaf i Gymru.

Heriau鈥檙 Dyfodol:

Rydym yn byw mewn cyfnod rhyfeddol. Mae natur gwleidyddiaeth yn newid, yn y DU ac yn rhyngwladol.

Mae yna nifer o heriau yn y dyfodol er mwyn sicrhau bod Cymru yn cael ei llywodraethu鈥檔 dda a鈥檌 bod yn wynebu heriau byd-eang yr unfed ganrif ar hugain.

I mi, mae tair her yn arbennig o berthnasol i Gymru.

Gwneud Penderfyniadau Lleol:

I ddechrau, rydym yn dystion i newid sylweddol yn y ffordd y mae pobl yn ystyried beth yw llywodraeth. Nid ydynt bellach eisiau gweld llywodraeth 鈥渇awr鈥� sy鈥檔 penderfynu beth sydd orau iddynt hwy. Maent eisiau i benderfyniadau gael eu gwneud yn fwy lleol, a theimlo鈥檔 rhan o鈥檙 broses benderfynu honno.

Rwyf yn credu mewn llywodraeth ddatganoledig gryfach a llywodraeth leol gryfach - datganoli cyn belled 芒 phosibl, i鈥檙 lefel leol fwyaf priodol.

Dyna beth yr ydym yn ei wneud yn Lloegr. Rydym yn creu 鈥楶werdy鈥檙 Gogledd鈥�, menter o dan arweiniad pobl fel y Canghellor George Osborne a鈥檙 Arglwydd Heseltine er mwyn cyflwyno datganoli radical oddi wrth San Steffan i Ogledd Lloegr.

Mae hyn yn ymwneud 芒 chydbwyso economi鈥檙 DU o鈥檙 newydd, adfywio cryfder economaidd a dinesig dinasoedd y Gogledd er mwyn darparu swyddi, buddsoddiad a ffyniant.

Mae Manceinion Fwyaf yn arwain y ffordd gyda phecyn datganoli sy鈥檔 cynnwys sgiliau, trafnidiaeth a thai, gydag awdurdod cyfun o dan arweiniad maer gaiff ei ethol yn uniongyrchol. Hwn hefyd fydd y rhanbarth cyntaf yn Lloegr i gael rheolaeth lwyr ar ei chyllid Iechyd - cyllid o 拢6 biliwn.

Ac nid yn ninasoedd gogledd Lloegr yn unig y mae hyn yn digwydd. Rydym yn datganoli pwerau i gynghorau lleol ac ardaloedd o ddinasoedd ar hyd a lled Lloegr, ac ar draws y GIG yn Lloegr. Ac mewn ardaloedd nad ydynt yn ddatganoledig, rydym wedi datblygu pwerau yng Nghymru a Lloegr - gan sefydlu Comisiynwyr Heddlu a Throseddu gaiff eu hethol yn uniongyrchol er enghraifft.

Rydym mewn oes newydd o wleidyddiaeth. Oes pan fo pobl yn mynnu mwy o lais ar lefel leol yngl欧n 芒 phenderfyniadau sy鈥檔 effeithio鈥檔 uniongyrchol arnynt. Rwy鈥檔 credu bod hyn yn ganlyniad uniongyrchol i lobaleiddio. Oes pan fo pobl yn gwrthod yr egwyddor o un math o wleidyddiaeth i bawb, ac yn chwilio am atebion sydd wedi eu teilwra鈥檔 well i amgylchiadau lleol.

Dyma yw datganoli yn yr 21ain ganrif. Datganoli mewn oes ddigidol a byd-eang.

Ond mae鈥檔 ymddangos nad yw鈥檙 pwerau yr ydym yn eu datganoli i Lywodraeth Cymru yn mynd dim ymhellach na hynny. Mae pwerau yn cael eu casglu a鈥檜 dal yn dynn ym Mae Caerdydd gydag ychydig iawn o arwyddion bod datganoli yn cael ei drosglwyddo i鈥檙 cymunedau ar draws Cymru.

Mae鈥檔 ymddangos bod Llywodraeth Cymru eisiau casglu pwerau fel petai rhywun yn casglu stampiau; at ddiben arddangos yn unig. Nid ydynt yn cael eu defnyddio. Ac nid ydynt yn cael eu datganoli ymhellach i lawr yng Nghymru i鈥檙 cymunedau lleol allai wneud defnydd da ohonynt.

Dylai datganoli fod yngl欧n 芒 grymuso cymunedau, nid sefydliadau.

Mae hyn yn elfen bwysig o鈥檙 ddadl yngl欧n 芒 datganoli nad yw prin wedi cychwyn yma yng Nghymru, ble treuliwyd y 15 mlynedd diwethaf yn trafod model datganoli oedd yn perthyn i鈥檙 20fed ganrif.

Rwyf eisiau gweld pwerau yn llifo i lawr i ddinasoedd a chymunedau lleol Cymru, fel ag y maent yn Lloegr, fel y gall cymunedau lleol wneud penderfyniadau yngl欧n 芒 materion sy鈥檔 effeithio鈥檔 uniongyrchol arnynt, ac y gall amrywiaeth Cymru gael ei fynegi yn llwyr a phriodol yn y modd yr ydym yn cael ein llywodraethu.

Y Bragmatiaeth Newydd:

Yr ail her yw harneisio鈥檙 bragmatiaeth newydd sy鈥檔 ymddangos mewn gwleidyddiaeth er lles Cymru.

Pragmatiaeth sy鈥檔 golygu bod yr hen ideolegau鈥檔 cael eu rhoi i鈥檙 neilltu er mwyn gweithio gyda鈥檔 gilydd er lles cyffredin. A phan fo鈥檙 weledigaeth unllygeidiog yngl欧n 芒 gwleidyddiaeth bleidiol yn cael ei disodli gan gyd-ddealltwriaeth a chyfaddawdu er mwyn cyflawni鈥檙 gwaith.

Nid yw hyn yn golygu ildio hen egwyddorion. Ond mae鈥檔 golygu bod yn barod i dderbyn syniadau a safbwyntiau, a chydweithio i wireddu amcanion cyffredin.

Mae Pwerdy鈥檙 Gogledd y disgrifiais yn gynharach yn enghraifft wych o gynghorau mewn dinasoedd megis Manceinion, Lerpwl a Leeds yn gweithio鈥檔 agos a chydweithredol gyda San Steffan er lles cyffredin.

Rwyf eisiau i鈥檙 bragmatiaeth hon nodweddu gwleidyddiaeth newydd yng Nghymru hefyd.

Nid ydym yn byw mewn oes ideolegol.

Rwyf eisiau i lwytholdeb traddodiadol gwleidyddiaeth Cymru gael ei adael yn y gorffennol fel y gallwn ganolbwyntio ar sut y gellir defnyddio鈥檙 pwerau newydd fydd yn cael eu datganoli i Gymru er mwyn creu鈥檙 effaith ymarferol orau - ac, wrth wneud hynny, disodli鈥檙 ddadl ddiddiwedd yngl欧n 芒 datganoli gyda鈥檙 ffocws priodol ar dwf economaidd a鈥檙 swyddi sydd eu hangen ar Gymru.

Rwyf wedi ymdrechu i gymhwyso鈥檙 egwyddor hon i fy ngwaith fy hun fel Ysgrifennydd Gwladol Cymru. Ond mae鈥檙 bragmatiaeth newydd yn golygu bod angen newid meddylfryd pob gwleidydd yng Nghymru.

Mae Cymru wedi dioddef gormod o ganlyniad i ideoleg yn y gorffennol - o鈥檙 Dde ac o鈥檙 Chwith fel ei gilydd. Ni ddylai鈥檙 rhai sy鈥檔 ymfalch茂o eu bod wedi鈥檜 trwytho mewn dogma sosialaidd Cymreig ymfalch茂o wrth deithio drwy rai o鈥檔 cymunedau Cymreig.

Rhagdybio P诺er:

[dil毛wyd y cynnwys gwleidyddol]

Dylid cael mwy o ddatganoli na dim ond presgripsiynau am ddim a chodi t芒l am fagiau plastig. Mae鈥檙 pwerau newydd a ddatganolir o dan becyn Dydd G诺yl Dewi yn darparu offer sydd i鈥檞 ddefnyddio ar gyfer adnewyddu Cymru. Maent yn bwerau at ddiben. Pwerau i鈥檞 cofleidio鈥檔 ddewr a鈥檜 defnyddio鈥檔 ddoeth er lles Cymru.

[dil毛wyd y cynnwys gwleidyddol]

Ffordd Newydd Ymlaen i Gymru:

Ond mae proses Dydd G诺yl Dewi wedi dangos y gall pleidiau gwleidyddol gydweithio er lles cyffredin Cymru. Mae pleidiau sydd ag athroniaethau gwahanol iawn yngl欧n 芒 gwneuthuriad cyfansoddiadol y DU yn y dyfodol wedi gweithio gyda鈥檌 gilydd er mwyn cytuno ar set o ymrwymiadau sy鈥檔 ffurfio blociau adeiladu setliad datganoli newydd i Gymru.

Rwyf eisiau gweld cyflwyno Bil Cymru newydd yn gynnar yn y Senedd nesaf er mwyn cyflwyno setliad datganoli cryfach, eglurach a thecach i Gymru cyn gynted 芒 phosibl.

[dil毛wyd y cynnwys gwleidyddol]

Ond rwyf yn credu nad Etholiad Cyffredinol mis Mai fydd yr unig achlysur tyngedfennol i ddyfodol Cymru. Mewn gwirionedd, rwyf yn credu bod gan etholiadau nesaf y Cynulliad ym Mai 2016 botensial i fod yr un mor drawsnewidiol i Gymru. Oherwydd yn 2016 bydd yna gyfle i Lywodraeth Cymru newydd gymryd yr awenau, i wneud y mwyaf o鈥檙 pwerau newydd sy鈥檔 cael eu datganoli iddi; i鈥檞 defnyddio鈥檔 synhwyrol er mwyn tyfu economi Cymru, creu swyddi a gwella gwasanaethau cyhoeddus Cymru; ac, yn allweddol, derbyn mwy o atebolrwydd i鈥檙 bobl sy鈥檔 ei hethol.

[dil毛wyd y cynnwys gwleidyddol]

Clymblaid Flaengar:

[dil毛wyd y cynnwys gwleidyddol]

Casgliad:

Rydym yn byw mewn oes o newid gwleidyddol a chyfansoddiadol - ac nid ydym wedi crybwyll yr Undeb Ewropeaidd eto.

Ond mae鈥檙 flaenoriaeth i鈥檙 rhan fwyaf o bobl yn parhau i fod yr un fath. Mae鈥檔 ymwneud 芒 safon bywyd, ansawdd a diogelwch eu swyddi, a dyfodol eu teuluoedd.

Mae angen i ni sicrhau bod gwead cyfansoddiadol y wlad hon yn briodol, fel y gall y llywodraethau - ar lefel y DU a lefel datganoledig - barhau 芒鈥檙 gwaith o gyflawni twf economaidd a dyfodol diogel.

Hoffwn weld ffocws y ddadl wleidyddol yn y dyfodol yng Nghymru nid ar bwy ddylai gael pa bwerau, ond yn hytrach ar sut y gellir defnyddio鈥檙 pwerau yma er lles pobl Cymru.

Ni ddylai gwleidyddion, a phleidiau gwleidyddol, ymgilio rhag ffurfio cynghreiriau newydd, partneriaethau newydd, os bydd hynny鈥檔 helpu i gyflawni pethau i bobl Cymru.

Mae hyn yn ddatganoli gyda phwrpas.

Dyma鈥檙 bragmatiaeth newydd.

Gwleidyddiaeth newydd i fywiogi democratiaeth yng Nghymru.

Setliad parhaus sy鈥檔 gweithio i Gymru heddiw, yfory ac i genedlaethau鈥檙 dyfodol.

Diweddglo:

I gloi, hoffwn ddychwelyd at Gerallt Gymro, sy鈥檔 adrodd stori hen 诺r Pencader. Bu i鈥檙 Brenin Harri II siarad 芒鈥檙 hen 诺r wrth deithio i Gastell Caerfyrddin i dderbyn gwrogaeth gan y llywodraethwr lleol, Yr Arglwydd Rhys. Roedd eisiau gwybod beth oedd barn y bobl leol am y sefyllfa wleidyddol a sut yr oeddent yn teimlo am y dyfodol.

Atebodd yr hwn 诺r drwy ddweud, er y byddai Lloegr efallai鈥檔 ymosod ar Gymry, hyd yn oed yn ei gorchfygu, ni fyddai鈥檙 wlad byth yn cael ei dinistrio dim ond gan ddicter dwyfol. Yn bwysicach na hyn, y Cymry eu hunain fyddai鈥檔 creu eu tynged eu hunain.

Fel y dywedodd yr hen 诺r:

鈥渘i chaiff y genedl hon fyth ei dinistrio鈥檔 llwyr gan gynddaredd dyn, oni bai bod cynddaredd Duw yn ei chosbi ar yr un pryd.鈥�

Ac aeth ymlaen i ddweud:

鈥淣id wyf yn credu ar Ddydd y Farn y bydd unrhyw genedl ar wah芒n i鈥檙 Cymry鈥�.yn atebol i鈥檙 Goruchaf Farnwr am y gornel fach hon o鈥檙 ddaear.鈥�

Ni allwn fod wedi mynegi鈥檙 peth yn well fy hun.