51茶馆

Mae tri llwybr i ddioddefwyr a鈥檜 teuluoedd dderbyn iawndal o fewn y system gyfiawnder:

• Gorchmynion iawndal troseddol a wneir gan lysoedd troseddol 鈥� gorchmynnir y troseddwr i wneud iawn ariannol i鈥檞 ddioddefwr am unrhyw anaf personol, colled neu ddifrod sy鈥檔 deillio o鈥檙 drosedd, yn amodol ar fodd.
• Cynllun Iawndal Anafiadau Troseddol 鈥� cynllun iawndal a ariennir gan y Llywodraeth sydd ar gael i ddioddefwyr troseddau treisgar.
• Hawliadau a wneir mewn llysoedd sifil 鈥� gall dioddefwyr hawlio iawndal gan gyflawnwyr drwy鈥檙 llysoedd sifil.

Gorchmynion iawndal a wnaed gan y llysoedd troseddol

Pan geir rhywun yn euog o drosedd, gall llysoedd troseddol roi gorchymyn iawndal i droseddwr. Mae hyn yn golygu bod y troseddwr yn digolledu鈥檙 dioddefwr am unrhyw anaf personol, colled neu ddifrod sy鈥檔 deillio o鈥檙 drosedd. Gellir rhoi gorchymyn iawndal naill ai fel dedfryd yn ei rinwedd ei hun neu ochr yn ochr 芒 dedfryd arall - megis dirwy neu orchymyn cymunedol.

Mae gorchmynion iawndal yn bodloni un o y mae鈥檔 rhaid i lysoedd eu hystyried wrth ymdrin 芒 throseddwyr: gwneud i droseddwr roi rhywbeth yn 么l i bobl y mae eu trosedd wedi effeithio arnynt. Nid math o gosb ydyw.

Rhaid i鈥檙 llys roi rhesymau os bydd yn penderfynu peidio 芒 gorchymyn iawndal mewn achosion priodol.

Swm yr iawndal

Mae swm yr iawndal y gall llys ei ddyfarnu yn ddiderfyn.

Gellir gorchymyn iawndal am unrhyw swm y mae鈥檙 llys yn ei ystyried yn briodol, gan gymryd i ystyriaeth unrhyw dystiolaeth ac unrhyw sylwadau a wneir gan:

• yr erlynydd 鈥� megis faint o iawndal y mae鈥檙 dioddefwr yn ei geisio ac unrhyw dystiolaeth sy鈥檔 dangos yr anaf personol, colled neu ddifrod sydd wedi digwydd
• y troseddwr 鈥� er enghraifft am ei amgylchiadau ariannol.

Mae gorchmynion iawndal yn briodol mewn achosion syml lle gellir cyfrifo swm yr iawndal yn hawdd.

Lle nad oes gan y troseddwr ddigon o arian i dalu鈥檙 swm llawn y gofynnodd y dioddefwr amdano, gall y llys:

• leihau swm y gorchymyn iawndal sy鈥檔 golygu efallai na fydd yn talu cost lawn unrhyw anaf personol, colled neu ddifrod a achosir, neu
• caniat谩u amser ychwanegol i鈥檙 troseddwr dalu; gellir talu iawndal dros gyfnod o hyd at dair blynedd mewn achosion priodol.

Wrth bennu swm yr iawndal, mae鈥檔 rhaid i鈥檙 llysoedd ddal y fantol rhwng ceisio iawndal a pheidio 芒 gosod dyledion sy鈥檔 afrealistig.

Cesglir unrhyw iawndal i ddioddefwr oddi wrth droseddwr yn gyntaf, cyn unrhyw orchmynion ariannol eraill a roddir gan y llys, megis gordal dioddefwr, dirwy neu gostau.

Dylai gorchymyn iawndal fod o fudd ac ni ddylai achosi niwed i ddioddefwyr. Os, am unrhyw reswm, nad yw鈥檙 dioddefwr eisiau iawndal, dylai hyn fod yn hysbys i鈥檙 llys a鈥檌 barchu.

Costau Profedigaeth ac Angladd

Gellir rhoi gorchymyn iawndal hefyd i droseddwr yn ei gwneud yn ofynnol iddo wneud taliadau am gostau angladd neu brofedigaeth mewn perthynas 芒 marwolaeth o ganlyniad i drosedd.

Profedigaeth

Dim ond er budd priod yr ymadawedig, neu, yn achos plentyn dan oed, ei rieni ef neu hi, y gellir gwneud gorchymyn iawndal mewn perthynas 芒 phrofedigaeth. Rhaid i orchmynion digolledu mewn perthynas 芒 phrofedigaeth beidio 芒 bod yn fwy na 拢15,120.

Treuliau Angladd

Gellir gwneud gorchymyn digolledu mewn perthynas 芒 threuliau angladd er budd unrhyw un a gafodd y treuliau.

Gordal i ddioddefwyr

惭补别鈥檙 gordal (y cyfeirir ato鈥檔 aml fel y 鈥済ordal dioddefwr鈥�) yn gyhuddiad a osodir ar droseddwyr gan y llys. 惭补别鈥檙 gordal yn berthnasol i鈥檙 rhan fwyaf o ddedfrydau troseddol a bydd y swm y mae鈥檔 ofynnol i鈥檙 troseddwr ei dalu yn amrywio, yn dibynnu ar ddifrifoldeb y ddedfryd ac oedran y troseddwr.

Nid yw鈥檙 gordal yn berthnasol os yw鈥檙 llys yn rhyddhau鈥檙 person yn llwyr neu鈥檔 gwneud gorchymyn o dan Ddeddf Iechyd Meddwl 1983.

Pwrpas y gordal yw sicrhau bod gan y troseddwyr rywfaint o gyfrifoldeb dros at y gost o gefnogi dioddefwyr a thystion. Fodd bynnag, nid yw incwm o鈥檙 gordal yn mynd yn uniongyrchol i ddioddefwyr trosedd unigol, yn yr un modd ag y mae iawndal yn ei wneud.

Yn lle hynny, mae incwm o鈥檙 gordal yn cyfrannu at gyllid a roddir i Gomisiynwyr Heddlu a Throseddu sy鈥檔 comisiynu gwasanaethau cymorth lleol i ddioddefwyr troseddau yn eu cymunedau. Mae hefyd yn ariannu cymorth a gomisiynir yn genedlaethol fel:

• canolfannau cymorth trais rhywiol ledled Cymru a Lloegr
• y Gwasanaeth Tystion yn y Llys
• y Gwasanaeth Dynladdiad Cenedlaethol

.

Iawndal a ddyfarnwyd o dan y Cynllun Digolledu am Anafiadau Troseddol

惭补别鈥檙 Cynllun Iawndal am Anafiadau Troseddol yn gynllun a ariennir gan y llywodraeth. Mae鈥檔 digolledu dioddefwyr ag anaf corfforol neu feddyliol a achosir gan drosedd dreisgar a gyflawnir ym Mhrydain Fawr. Mae hefyd yn digolledu teuluoedd dioddefwyr mewn profedigaeth.

惭补别鈥檙 Cynllun yn diffinio trosedd trais fel ymosodiad corfforol, ymosodiad rhywiol, bygythiad sy鈥檔 achosi ofn trais uniongyrchol, neu weithred neu anwaith o natur dreisgar sy鈥檔 achosi anaf corfforol.

Dim ond ar gyfer anafiadau cymwys a nodir yn y gellir gwneud taliadau iawndal. Yn ogystal, mae colled enillion a threuliau, taliadau plant a dibyniaeth, a thaliadau profedigaeth ac angladd ar gael.

Mae鈥檔 rhaid i bob ymgeisydd fodloni meini prawf cymhwyster llym.

Yn y canllaw iawndal anafiadau troseddol mae rhagor o wybodaeth am y Cynllun a鈥檙 Broses ymgeisio Nid oes cymorth ariannol uniongyrchol ar gael o鈥檙 Cynllun. Bwriedir iddo fod yn gynllun pan fetho popeth arall a lle mae cyfle i fynd ar drywydd iawndal yn rhywle arall, dylai ymgeiswyr wneud hynny.

Hawliadau yn y llysoedd sifil am iawndal

Yn ogystal ag iawndal troseddol, mae hefyd yn bosibl gwneud hawliad drwy鈥檙 llysoedd sifil 鈥� er enghraifft, hawliad anaf personol yn erbyn y sawl a gyflawnodd ymosodiad. Gall y math hwn o hawliad gynnwys niwed seicolegol a achosir i鈥檙 dioddefwr.

Dylech geisio cyngor proffesiynol os ydych yn ystyried yr opsiwn hwn gan fod y broses yn fwy cymhleth na鈥檙 cynllun iawndal anafiadau troseddol a gall eich gwneud yn agored i risgiau cost, yn enwedig os nad oes gan y diffynnydd ddigon o arian i dalu iawndal.

Rhaid cyflwyno hawliadau anafiadau personol o fewn 3 blynedd i鈥檙 drosedd, er y gall y llysoedd gytuno i ymestyn hyn (er enghraifft mewn hawliadau achosion hanesyddol o gam-drin plant).

Mae hefyd yn bosibl cael cyngor am ariannu hawliad sifil, er enghraifft trwy ymrwymo i gytundeb ffi amodol (cytundeb 鈥榙im-ennill, dim-ffi鈥�) lle nad oes rhaid talu costau cyfreithiol os collir yr hawliad (er efallai y byddwch fod yn atebol am gostau鈥檙 part茂on eraill o dan yr amgylchiadau hynny).

惭补别鈥檙 llysoedd sifil yn mynnu bod yr hawlydd yn profi mai鈥檙 diffynnydd oedd yn gyfrifol am yr anaf/colled a ddioddefwyd, a gall yr hawliad gael ei herio.

Mae鈥檔 bosibl y bydd modd ceisio鈥檙 math hwn o iawndal hyd yn oed pan nad oedd unrhyw euogfarn am y drosedd yn y llysoedd troseddol, gan fod y profion a ddefnyddir gan y llysoedd sifil yn wahanol. Mae gofyn am gyngor proffesiynol yn bwysicach fyth ar gyfer y math hwn o hawliad gan fod gan hawliad sifil risgiau o ran costau.

Effaith gorchymyn digolledu ar ddyfarniad dilynol o iawndal mewn achosion sifil neu o dan y Cynllun

Bydd unrhyw arian a dderbynnir gan y dioddefwr gan y troseddwr fel rhan o orchymyn iawndal a roddir gan y llysoedd troseddol, fel arfer yn cael ei dynnu o unrhyw ddyfarniad dilynol a wneir mewn achos llys sifil, neu unrhyw ddyfarniad a wneir o dan y Cynllun Digolledu am Anafiadau Troseddol.